Nữ Tổng biên tập đầu tiên và tờ “Nữ giới chung“

Bà Sương Nguyệt Anh. Ảnh: T.L

Ngày 8/3/1864, tại làng An Bình Đông, xã An Đức, huyện Ba Tri, tỉnh Bến Tre, một người con gái cất tiếng khóc chào đời, được cha mẹ đặt tên là Nguyễn Thị Khuê. Là con gái cụ đồ Nguyễn Đình Chiểu, cô bé từ nhỏ đã bộc lộ trí thông minh, sắc sảo, trọng chữ nghĩa và nền nếp gia phong. Sau này, khi lớn lên, cô gái vì quá yêu nhân vật Kiều Nguyệt Nga trong truyện Lục Vân Tiên của cha mình mà quyết định lấy tên tự là Nguyệt Anh. Cho đến khi lấy chồng rồi chẳng may chồng mất sớm, cái tên Nguyệt Anh từ đó có thêm chữ Sương ở đầu, thành Sương Nguyệt Anh với hàm ý "sương cư thủ tiết" vì lòng bà đã nhất quyết ở vậy nuôi con, không đi bước nữa.

Cùng với Xuân Khuê, Nguyệt Nga, Nguyệt Anh, tên gọi Sương Nguyệt Anh đồng thời cũng là một trong những bút hiệu của bà, khi bà làm báo và trở thành nữ tổng biên tập đầu tiên trong làng báo nước ta, vào năm 1917, cách đây 107 năm.

Những năm 1906-1908, bà Sương Nguyệt Anh lúc bấy giờ đã rời quê lên Sài Gòn sinh sống, ý thức về dân tộc và cách mạng đã thôi thúc bà quyết định bán bớt một phần điền sản và tham gia vận động quyên góp giúp đỡ thanh niên Việt Nam sang Nhật du học và tìm đường cứu nước theo lời kêu gọi của cụ Phan Bội Châu trong phong trào Đông Du.

Năm 1917, bà nhận lời làm chủ bút tờ báo nữ đầu tiên và đã dồn hết thời gian, sức lực, tâm huyết của mình cho việc sinh thành tờ báo. Lịch sử báo chí Sài Gòn đầu thế kỷ XX còn ghi rõ, thứ sáu-ngày 1/2/1918, Nữ giới chung chính thức phát hành số đầu tiên. Tổng biên tập báo và các cộng sự đặt mục tiêu truyền bá chữ Quốc ngữ, nâng cao dân trí, khuyến khích phát triển kinh tế lên hàng đầu, chú trọng đến công-nông-thương nghiệp và tiểu công nghệ, song cũng thống nhất chủ trương nhất quán cho tờ tuần báo ngay từ đầu là đề cao luân lý, dạy cách sống, đặc biệt đề cao vai trò, vị trí của phụ nữ trong xã hội. Từ số báo đầu tiên cho đến số báo cuối cùng, các bài vở đều tập trung đăng tải những nội dung liên quan đến đạo đức, tiết hạnh của người nữ và bày tỏ thái độ không đồng tình với những lề thói, luật lệ khắt khe đối với nữ giới lúc bấy giờ. Nhiều chuyên mục của báo, từ xã thuyết, văn nghệ… đều lưu tâm việc dạy gia chánh cho chị em, đăng thơ văn của phụ nữ, gửi gắm trong các câu chuyện của mẹ con, chị em và cổ súy những lời hay ý đẹp... 

Báo Nữ giới chung số 1, ra ngày 1/2/1918 do bà Sương Nguyệt Anh làm Tổng biên tập. Ảnh: T.L

Để dẫn dắt tờ báo nữ đầu tiên ở Việt Nam ra công chúng thành công, suốt 22 số báo đã xuất bản của Nữ giới chung, bà Sương Nguyệt Anh với vai trò Tổng biên tập, kiêm biên tập và phóng viên, đã để lại nhiều bài viết bày tỏ quan điểm, thái độ mạnh mẽ, kiên trinh và tiên phong về phận nữ lưu trong gia đình và trước xã hội buổi giao thời.

Định kỳ vào thứ 6 hằng tuần, báo Nữ giới chung rời nhà in phát hành đến tay độc giả với định lượng 24 trang, trừ 10 trang quảng cáo các loại hàng hóa, công ty, nhà thuốc cho người Việt thì 14 trang nội dung còn lại phân bổ cho các chuyên mục xã luận, văn nghệ, đức hạnh, học nghề, danh ngôn, lời hay ý đẹp và trò chuyện mẹ con. Có thể nói, Nữ giới chung chính là tờ báo đầu tiên ở nước ta hướng đến đề tài nữ công gia chánh, chia sẻ những gánh nặng, những thiệt thòi và lên án những bất công mà người nữ thời đó vốn phải âm thầm gánh chịu. 

Quan điểm làm báo đó đã thể hiện rất rõ ngay từ số báo đầu xuất bản: 

“Từ đây xin chị em mọi người ai có điều chi hay, hoặc luận biện hoặc hài đàm, hoặc phù cùng là ca rao, cái nào không thất trung hậu, cái nào đăng mở tứ cho bọn nữ lưu, thì xin gửi đến bổn báo sẽ ấn hành, trước cho phổ thông học thức, sau lo tấn bộ cho chị em ta”.

Ở số báo thứ 9, khi khuyên chị em không nên chỉ đọc thi ca, mà còn phải hiểu biết xã hội, thì nữ tổng biên tập trong bài viết của mình, đã khảng khái bày tỏ tinh thần độc lập, bình quyền nam nữ vốn còn rất xa lạ với đông đảo công chúng bấy giờ.

Tác giả của những vần thơ chỉ có thể có ở con gái nhà thơ mù yêu nước Nguyễn Đình Chiểu, ví như đoạn thơ được đăng trên Nữ giới chung số 12:
 “Chuông vàng gióng giả
Gửi bạn quần xoa
Phá tan giấc điệp
Tỉnh lại hồn hoa
Hỡi chị em ơi dậy dậy mà”.
Có người nói rằng, Nữ giới chung với nhiều lý tưởng quá mới mẻ và táo bạo so với nhận thức lúc bấy giờ, không những khiến cho lượng độc giả tiếp cận báo bị hạn chế, mà còn làm cho nhà cầm quyền Pháp bị ức chế vì không dễ sai khiến được. 

Chỉ tồn tại vẻn vẹn chưa đầy 6 tháng, cuối mùa hè năm 1918, Nữ giới chung bị đình bản. Không còn Nữ giới chung, Sương Nguyệt Anh trở về quê nhà. Được biết, một tờ báo được cải biên từ Nữ giới chung mang tên Đèn Nhà Nam sau đó đã ra đời và mời bà làm chủ bút cho báo, nhưng Sương Nguyệt Anh từ chối không nhận lời. Mấy năm sau, bà tạ thế, thọ 58 tuổi.

Có thể nói, những ảnh hưởng tiến bộ từ 22 số báo đã xuất bản của Nữ giới chung không chỉ lan tỏa trong một bộ phận công chúng của báo, như “tiếng chuông ngân mãi, thức tỉnh và cổ vũ cho không ít độc giả nữ” đầu thế kỷ XX, mà còn thể hiện rõ ngay trong giới báo chí thời điểm ấy. Bằng chứng là một số tạp chí dành cho phái nữ phát hành sau đó như Phụ Nữ Tân Văn, Phụ Nữ Thời Đàm… đã tiếp tục tinh thần nữ quyền mà Nữ giới chung đã khơi dậy, tiếp tục nhen lên những ngọn lửa để tiến tới công cuộc bình đẳng bình quyền thực sự ở nước ta sau Cách mạng tháng Tám, khi điều kiện đã hội đủ. 

Tấm gương một liệt nữ trong làng báo quốc ngữ, một người tiên phong đấu tranh vì nữ quyền đầu thế kỷ XX ở nước ta, đã không phai mờ theo năm tháng.

Năm 2017, kỷ niệm 100 năm báo chí quốc ngữ nước ta có Nữ Tổng biên tập đầu tiên và tôn vinh những đóng góp của nữ sĩ Sương Nguyệt Anh, Bảo tàng Báo chí Việt Nam đã tổ chức trưng bày chuyên đề “Tác giả nữ, đề tài nữ trên báo chí Việt Nam 1917-2017” ngay trong khuôn khổ Hội báo Toàn quốc năm đó. Tại gian khánh tiết của Bảo tàng Báo chí Việt Nam, bức tượng nữ tổng biên tập đầu tiên Sương Nguyệt Anh do nhà báo Mai Sông Bé hiến tặng, luôn nhận được những ánh mắt ngưỡng mộ và sự quan tâm của công chúng gần xa…Đầu năm 2023, Google Doodle vinh danh Sương Nguyệt Anh bởi những đóng góp của bà với danh hiệu nữ tổng biên tập đầu tiên của tờ báo phụ nữ đầu tiên ở Việt Nam trước công chúng toàn cầu.