Thiết kế sáng tạo gắn với bản sắc: Lợi thế cạnh tranh mới của sản phẩm Thủ đô
(PNTĐ) - Từ hệ thống di sản văn hóa phong phú, mạng lưới làng nghề truyền thống đến các trung tâm thiết kế sáng tạo, Hà Nội đang từng bước định hình hướng đi cho sản phẩm thiết kế sáng tạo gắn với bản sắc và thị trường. Khi nhu cầu tiêu dùng chuyển dịch theo hướng đề cao giá trị văn hóa, trải nghiệm và tính bền vững, thiết kế sáng tạo trở thành chìa khóa nâng cao giá trị sản phẩm và hình ảnh Thủ đô.
Hình thành hệ sinh thái sáng tạo, mở rộng không gian thị trường
Trong bối cảnh kinh tế sáng tạo ngày càng trở thành động lực tăng trưởng mới, thiết kế sáng tạo đang nổi lên như một phân khúc thị trường giàu tiềm năng, vừa tạo giá trị kinh tế, vừa lan tỏa giá trị văn hóa. Với vị thế là trung tâm chính trị - văn hóa lớn của cả nước và là thành viên Mạng lưới các thành phố sáng tạo của UNESCO, Hà Nội hội tụ nhiều điều kiện thuận lợi để phát triển các sản phẩm thiết kế sáng tạo mang bản sắc riêng, đáp ứng xu thế tiêu dùng mới và từng bước khẳng định vị thế trên thị trường trong nước cũng như quốc tế.
Những năm gần đây, hệ sinh thái sáng tạo của Hà Nội từng bước được hình thành và phát triển với sự xuất hiện ngày càng rõ nét của các không gian sáng tạo, trung tâm thiết kế, các hoạt động kết nối, trưng bày, giới thiệu sản phẩm. Nhiều sự kiện chuyên ngành như tuần lễ thiết kế, hội chợ sản phẩm sáng tạo, triển lãm thủ công mỹ nghệ, OCOP… được tổ chức thường xuyên đã góp phần tạo môi trường thuận lợi để sản phẩm tiếp cận thị trường, kết nối với doanh nghiệp và người tiêu dùng.
Đặc biệt, định hướng phát triển công nghiệp văn hóa và mục tiêu xây dựng Hà Nội trở thành “thành phố sáng tạo” đã tạo ra khung chính sách quan trọng thúc đẩy lĩnh vực thiết kế sáng tạo. Khi các chính sách hỗ trợ xúc tiến thương mại, bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ, đào tạo nguồn nhân lực được triển khai đồng bộ, sản phẩm thiết kế sáng tạo của Thủ đô có thêm “bệ đỡ” để phát triển bền vững, gia tăng giá trị và sức cạnh tranh.
Nhấn mạnh lợi thế của Hà Nội trong phát triển các sản phẩm thiết kế sáng tạo, ông Nguyễn Đình Thắng, Phó Giám đốc Sở Công Thương Hà Nội cho rằng, bên cạnh lợi thế về số lượng làng nghề và các sản phẩm làng nghề tiêu biểu, Hà Nội còn có điểm mạnh là đã xây dựng được mạng lưới các Trung tâm thiết kế, sáng tạo, giới thiệu sản phẩm gắn với làng nghề và tuyến du lịch.
Theo ông Nguyễn Đình Thắng, các trung tâm này không chỉ đóng vai trò là không gian trưng bày, giới thiệu sản phẩm, mà còn kết hợp chuyển đổi số, tạo ra các điểm đến văn hóa - sáng tạo, nơi hội tụ các sản phẩm làng nghề, trải nghiệm, du lịch. Qua đó, góp phần nâng cao giá trị sản phẩm, phát huy hiệu quả đầu tư và tạo điều kiện để sản phẩm OCOP, sản phẩm làng nghề tiếp cận thị trường linh hoạt hơn, không chỉ trong phạm vi Hà Nội mà còn hướng tới thị trường trong nước và quốc tế.
Có thể thấy, thiết kế sáng tạo không chỉ là lĩnh vực giàu tiềm năng kinh tế, mà còn là phương thức hiệu quả để lan tỏa giá trị văn hóa và nâng cao hình ảnh Thủ đô. Việc đón đầu xu thế thị trường, khai thác hiệu quả lợi thế về văn hóa, con người và hệ sinh thái sáng tạo sẽ giúp Hà Nội tạo ra những sản phẩm thiết kế mang dấu ấn riêng, có sức cạnh tranh cao.
Theo đánh giá của các chuyên gia, Hà Nội là địa phương hội tụ nhiều điều kiện thuận lợi để phát triển sản phẩm thiết kế sáng tạo. Trước hết, Thủ đô sở hữu hệ thống di sản văn hóa phong phú, đa dạng, từ kiến trúc đô thị, không gian phố cổ đến các làng nghề truyền thống và các giá trị văn hóa phi vật thể. Đây là nguồn “chất liệu” đặc sắc để các nhà thiết kế khai thác, sáng tạo và chuyển hóa thành sản phẩm mang bản sắc riêng.
Mạng lưới làng nghề truyền thống với nhiều nghề thủ công tiêu biểu như gốm, lụa, mây tre đan, sơn mài, khảm trai, chạm khắc gỗ… không chỉ lưu giữ tinh hoa văn hóa, mà còn là không gian sáng tạo giàu tiềm năng. Khi kết hợp kỹ thuật thủ công truyền thống với tư duy thiết kế hiện đại, các sản phẩm làng nghề có thể vượt khỏi khuôn khổ hàng lưu niệm, trở thành những sản phẩm thiết kế có giá trị cao, đáp ứng nhu cầu của thị trường trong và ngoài nước.
Bên cạnh đó, Hà Nội còn là trung tâm đào tạo lớn, tập trung đội ngũ nhân lực sáng tạo đông đảo, từ nhà thiết kế, nghệ sĩ, kiến trúc sư đến các chuyên gia truyền thông, công nghệ. Đây là lợi thế quan trọng để hình thành cộng đồng sáng tạo năng động, có khả năng nắm bắt nhanh xu hướng thị trường và đổi mới tư duy thiết kế.
Xu hướng tiêu dùng mới và vai trò khoa học công nghệ
Trong bối cảnh thị trường ngày càng đề cao giá trị sáng tạo và trải nghiệm, các làng nghề truyền thống không thể chỉ dừng lại ở việc “giữ nghề” mà cần chủ động đổi mới tư duy thiết kế để “làm mới nghề”.
Chia sẻ về vấn đề này, ông Nguyễn Văn Tĩnh, Chủ tịch Hội Làng nghề mây tre đan Phú Vinh cho rằng, việc đưa yếu tố thiết kế sáng tạo vào sản phẩm làng nghề không chỉ giúp nâng cao giá trị thẩm mỹ, mở rộng thị trường tiêu thụ mà còn góp phần kể lại câu chuyện văn hóa của từng vùng nghề theo cách hấp dẫn, phù hợp với thị hiếu hiện đại.
“Bản sắc không phải là thứ bất biến, mà cần được tiếp nối và phát triển thông qua sáng tạo. Khi thiết kế hiện đại biết dựa trên nền tảng di sản, sản phẩm làng nghề sẽ vừa giữ được ‘hồn cốt’ truyền thống, vừa đủ sức cạnh tranh trên thị trường trong nước và quốc tế”, ông Nguyễn Văn Tĩnh nhấn mạnh.
Đồng quan điểm, nhiều chuyên gia và nghệ nhân cho rằng, với Hà Nội, xu thế đổi mới sáng tạo càng trở nên rõ nét khi nhu cầu về sản phẩm thiết kế sáng tạo gia tăng mạnh từ các lĩnh vực như du lịch, dịch vụ, quà tặng văn hóa, sự kiện, đối ngoại. Những sản phẩm mang dấu ấn Thủ đô không chỉ phục vụ người dân, du khách, mà còn góp phần quảng bá hình ảnh Hà Nội - thành phố sáng tạo, giàu bản sắc.
Thị trường tiêu dùng những năm gần đây chứng kiến sự dịch chuyển rõ nét từ mô hình tiêu dùng đại trà sang các sản phẩm có giá trị gia tăng cao. Người tiêu dùng không còn chỉ quan tâm đến công năng hay giá cả, mà ngày càng chú trọng tới yếu tố thẩm mỹ, câu chuyện văn hóa, trải nghiệm cảm xúc và tính cá nhân hóa của sản phẩm. Trong bối cảnh đó, thiết kế sáng tạo trở thành yếu tố then chốt giúp sản phẩm tạo dấu ấn khác biệt, nâng cao sức cạnh tranh và xây dựng thương hiệu.
Theo bà Nguyễn Thị Hương, Giám đốc Trung tâm Khoa học và Phát triển Làng nghề, khoa học và công nghệ giữ vai trò đặc biệt quan trọng trong việc phát triển thương hiệu sản phẩm thủ công mỹ nghệ theo hợp chuẩn quốc tế. Ứng dụng khoa học – công nghệ giúp chuẩn hóa chất lượng sản phẩm và quy trình sản xuất, từ khâu nguyên liệu, thiết kế, sản xuất đến đóng gói, bảo quản; đồng thời hỗ trợ đổi mới thiết kế, bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa thông qua công nghệ 3D, CAD/CAM, in 3D.
Bên cạnh đó, công nghệ số còn mở ra cơ hội lớn trong quản lý và quảng bá thương hiệu, thông qua truy xuất nguồn gốc bằng mã QR, blockchain, thương mại điện tử và các nền tảng truyền thông số. Việc bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ, đăng ký nhãn hiệu tập thể, chỉ dẫn địa lý cũng được hỗ trợ hiệu quả hơn nhờ số hóa dữ liệu và ứng dụng công nghệ.
Trong bối cảnh kinh tế sáng tạo ngày càng giữ vai trò động lực tăng trưởng, sản phẩm thiết kế sáng tạo đang trở thành phân khúc thị trường giàu tiềm năng. Khi thiết kế sáng tạo gắn chặt với thị trường và bản sắc, sản phẩm của Thủ đô không chỉ đáp ứng nhu cầu trong nước mà còn có cơ hội vươn ra thị trường khu vực và quốc tế.
Với lợi thế về di sản văn hóa, làng nghề truyền thống, nguồn nhân lực sáng tạo và khung chính sách ngày càng hoàn thiện, Hà Nội đang đứng trước cơ hội lớn để đưa thiết kế sáng tạo trở thành một trụ cột quan trọng của công nghiệp văn hóa, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế bền vững và nâng cao vị thế của Thủ đô trên bản đồ sáng tạo khu vực và thế giới.
