Từ “sức mạnh mềm” văn hóa đến “sức mạnh mới” của thế hệ trẻ
(PNTĐ) - Góp ý vào Dự thảo Văn kiện trình Đại hội XIV của Đảng, Tiến sĩ Dân tộc học Hồng Hà – hiện đang công tác tại Pháp, Chủ tịch hội Tinh hoa, Sứ giả Tiếng Việt ở nước ngoài năm 2025 – cho rằng để các định hướng chiến lược về văn hóa và con người thực sự đi vào cuộc sống, cần có các cơ chế và chính sách cụ thể, mang tính đột phá.
Từ góc nhìn của một chuyên gia nghiên cứu văn hóa và trực tiếp hoạt động trong cộng đồng người Việt tại Pháp, Tiến sĩ Hồng Hà nhấn mạnh hai trụ cột: một là, đầu tư chiến lược, bài bản cho việc dạy và học tiếng Việt, xây dựng "hệ sinh thái văn hóa số" để giữ "gốc rễ" dân tộc; hai là, cải cách mạnh mẽ thủ tục hành chính, tạo "cơ hội thực" thông qua các chính sách như "Visa Trí thức trẻ" để khơi dậy và thu hút khát vọng cống hiến của thế hệ trẻ kiều bào.
Văn hóa là "gốc rễ": Cần chiến lược bài bản để giữ gìn bản sắc và phát huy "sức mạnh mềm"
Bày tỏ sự đồng tình sâu sắc với định hướng trong Dự thảo Văn kiện Đại hội XIV về việc "văn hoá, con người là nền tảng, nguồn lực, sức mạnh nội sinh", Tiến sĩ Hồng Hà cho rằng đây là một tầm nhìn chiến lược, khẳng định vị thế của văn hóa trong sự phát triển bền vững của đất nước. Tuy nhiên, theo bà, để biến tầm nhìn này thành hành động cụ thể trong cộng đồng hơn 6 triệu người Việt Nam ở nước ngoài (NVNONN), cần những giải pháp mang tính hệ thống và đột phá. Đây cũng là hành động thiết thực để tiếp tục đưa tinh thần của Kết luận 12-KL/TW của Bộ Chính trị về công tác NVNONN trong tình hình mới đi vào chiều sâu, nhất là trong các nhiệm vụ gìn giữ, phát huy bản sắc văn hóa và lan tỏa "sức mạnh mềm" Việt Nam.
Từ góc nhìn của một nhà dân tộc học, Tiến sĩ Hồng Hà khẳng định: "Ngôn ngữ chính là phương tiện chở văn hóa. Mất tiếng Việt là mất đi phần lớn bản sắc. Vì vậy, việc đầu tư cho dạy và học tiếng Việt ở nước ngoài phải được xem là một nhiệm nhiệm vụ chiến lược, là 'gốc rễ' để giữ gìn dân tộc. Chúng ta cần một chiến lược quốc gia bài bản, chứ không chỉ dừng lại ở các hoạt động mang tính phong trào".
Bà kiến nghị Nhà nước cần có chính sách đầu tư tương xứng, đặc biệt trong việc biên soạn các bộ giáo trình hiện đại, phù hợp với tâm lý và môi trường sống của thế hệ trẻ lớn lên ở nước ngoài. "Với vai trò là Sứ giả Tiếng Việt, tôi nhận thấy nhu cầu học tiếng Việt rất lớn, nhưng chúng ta đang thiếu các công cụ giảng dạy hấp dẫn. Cần mạnh dạn ứng dụng công nghệ, xây dựng các ứng dụng, trò chơi học tiếng Việt sinh động, đồng thời có cơ chế đào tạo và công nhận đội ngũ giáo viên tiếng Việt ở nước ngoài", bà Hà chia sẻ.
Song song với ngôn ngữ, bà Hà đề xuất ý tưởng xây dựng một "Hệ sinh thái văn hóa số" quốc gia. Bà phân tích, trong bối cảnh toàn cầu hóa, không phải gia đình kiều bào nào cũng có điều kiện về nước thường xuyên. "Một Thư viện số quốc gia, một Bảo tàng Lịch sử 3D, một kho tư liệu phim ảnh, âm nhạc, nghệ thuật... sẽ là cách để thế hệ trẻ kiều bào, dù ở bất cứ đâu, chỉ cần một cú nhấp chuột là có thể tiếp cận, tìm hiểu lịch sử, văn hóa dân tộc một cách trực quan, hiện đại. Đây là cách 'về nguồn' trên không gian số hiệu quả nhất".
Bên cạnh đó, bà Hà cũng nhấn mạnh vai trò của văn hóa như một "sức mạnh mềm" trong ngoại giao nhân dân. Bà đề nghị cần có cơ chế hỗ trợ thường niên và chuyên nghiệp hóa việc tổ chức các Tuần lễ Văn hóa, Ẩm thực Việt Nam quy mô tại các nước. "Ẩm thực và nghệ thuật là con đường ngắn nhất để kết nối cảm xúc, để người bản xứ hiểu và yêu Việt Nam. Đây chính là kênh quảng bá hình ảnh quốc gia và kết nối tình cảm hiệu quả" Tiến sĩ Hồng Hà nói.
Đồng thời, Văn kiện cần khẳng định rõ nét hơn vai trò của trí thức và doanh nhân kiều bào như những cầu nối then chốt trong ngoại giao tri thức và ngoại giao kinh tế. Tiến sĩ Hồng Hà kiến nghị: "Cần có cơ chế phối hợp chặt chẽ, thường xuyên giữa các cơ quan đại diện và các hội đoàn, chuyên gia kiều bào. Việc cung cấp thông tin chính thống, kịp thời là vô cùng quan trọng để chúng tôi có cơ sở, luận cứ vững chắc, tham gia hiệu quả vào việc đấu tranh với các luận điệu sai lệch, bảo vệ hình ảnh và lợi ích quốc gia".
Khơi dậy khát vọng: Từ niềm tự hào đến cơ hội cống hiến thực chất cho thế hệ trẻ kiều bào
Liên quan đến mục tiêu "khơi dậy khát vọng vươn mình mạnh mẽ của dân tộc", Tiến sĩ Hồng Hà cho rằng đối tượng quan trọng nhất chính là thế hệ trẻ, bao gồm cả thanh niên, sinh viên trong nước và thế hệ trẻ kiều bào.
Một điểm rất mới trong góp ý của Tiến sĩ Hồng Hà là việc làm mới khái niệm "niềm tự hào dân tộc" trong mắt giới trẻ. Bà phân tích: "Niềm tự hào không chỉ đến từ lịch sử hào hùng hàng ngàn năm, mà còn phải đến từ những thành tựu của hiện tại. Thế hệ trẻ kiều bào đang sống trong môi trường cạnh tranh quốc tế, các em sẽ tự hào khi thấy một Việt Nam năng động, đổi mới sáng tạo, đang phát triển mạnh mẽ về công nghệ cao như Fintech, AI, Chuyển đổi số. Chúng ta cần đẩy mạnh truyền thông về những hình ảnh này để truyền cảm hứng".
Bà cũng đề nghị cần có chính sách tôn vinh và chủ động lan tỏa các hình mẫu kiều bào trẻ thành công, đã và đang có những đóng góp thiết thực cho quê hương, tạo động lực và truyền lửa cho các bạn trẻ khác.
Tuy nhiên, Tiến sĩ Hồng Hà nhấn mạnh, khát vọng và niềm tự hào phải được "tiếp đất" bằng những cơ hội tham gia cụ thể, minh bạch. "Khát vọng sẽ nguội lạnh nếu các em không tìm thấy con đường để cống hiến", bà trăn trở.
Để giải quyết bài toán này, bà kiến nghị xây dựng một "Cổng thông tin cơ hội quốc gia". Đây sẽ là một nền tảng tập trung, minh bạch, cập nhật mọi nhu cầu về dự án, đề tài nghiên cứu, vị trí thực tập, và các hoạt động tình nguyện từ tất cả các bộ, ngành, địa phương, và doanh nghiệp lớn trong nước. "Khi đó, một sinh viên ở Pháp, một kỹ sư ở Nhật hay một nhà nghiên cứu ở Mỹ đều có thể dễ dàng tìm thấy cơ hội phù hợp với chuyên môn của mình để tham gia", bà giải thích.
Gốc rễ của vấn đề, theo bà, nằm ở rào cản thủ tục hành chính. Đây là điểm mà Tiến sĩ Hồng Hà cho là cần có sự đột phá mạnh mẽ nhất. "Chúng ta nói nhiều về thu hút nhân tài, nhưng các em về nước vẫn gặp quá nhiều rào cản về giấy tờ. Tôi kiến nghị cần cải cách thực chất, có cơ chế 'một cửa' đặc thù cho kiều bào trẻ".
Cụ thể bà đề xuất, "Nhà nước có thể nghiên cứu thí điểm chính sách 'Visa Trí thức trẻ' hoặc 'Visa Tình nguyện'. Đây không chỉ là một chính sách về thị thực, mà là một thông điệp mạnh mẽ, khẳng định rằng 'Tổ quốc chào đón các bạn'. Visa này có thể có thời hạn 1-2 năm, cấp cho kiều bào trẻ dưới 35 tuổi có bằng cấp, cho phép các em về nước thực tập, nghiên cứu, làm việc tại các viện, trường, hoặc các dự án khởi nghiệp một cách thuận lợi, nhanh chóng nhất". Theo Tiến sĩ Hồng Hà, các đề xuất này chính là giải pháp cụ thể, mang tính đột phá nhằm góp phần thực hiện thắng lợi Nghị quyết 71-NQ/TW mới ban hành của Bộ Chính trị về xây dựng và phát triển đội ngũ trí thức, đặc biệt trong mục tiêu "thu hút, trọng dụng" và tạo môi trường thuận lợi cho các nhà khoa học, trí thức trẻ, bao gồm cả trí thức kiều bào.
Cuối cùng, để hỗ trợ "sức mạnh mới" này, Tiến sĩ Hồng Hà đề nghị Nhà nước tạo cơ chế và quỹ hỗ trợ cho các dự án khởi nghiệp đổi mới sáng tạo của thanh niên kiều bào muốn triển khai tại Việt Nam, đặc biệt trong các lĩnhw vực ưu tiên như công nghệ xanh, y tế, giáo dục. Đồng thời, cần phát huy và kết nối chặt chẽ các Mạng lưới chuyên gia, trí thức kiều bào hiện có (như Mạng lưới Đổi mới Sáng tạo Việt Nam toàn cầu) để họ trở thành những "người cố vấn", trực tiếp dẫn dắt và trao truyền kinh nghiệm cho thế hệ trẻ tham gia vào các dự án trọng điểm của đất nước.
