Di sản Văn hoá Hà Nội: Kho báu của thương hiệu “Thành phố sáng tạo”
(PNTĐ) -Một thách thức lớn mà Hà Nội đang đối diện trong xây dựng và phát triển thương hiệu “Thành phố sáng tạo” là giải pháp khai thác tiềm năng dồi dào về di sản văn hoá. Dù sở hữu “kho báu” các di sản văn hoá vật thể và phi vật thể nhưng công tác quản lý, bảo tồn và phát huy di sản văn hóa của Hà Nội hiện nay vẫn còn nhiều hạn chế.
Khi tiềm năng chưa chuyển thành thế mạnh
TS. Bùi Thị Kim Chi (Viện Văn hóa và Phát triển, Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh) cho rằng, để thực hiện chủ trương phát triển công nghiệp văn hoá với bản sắc riêng, tạo dựng thương hiệu giá trị trong và ngoài nước, Hà Nội cần phát huy tốt hơn giá trị di sản văn hóa. Tuy nhiên, điều này đang gặp nhiều thách thức, rào cản. “Mặc dù Hà Nội có nhiều thế mạnh về di sản văn hóa, giá trị văn hóa độc đáo, đặc sắc, tham gia vào hệ thống Thành phố sáng tạo của UNESCO, nhưng những yếu tố đó chưa được chuyển tải rõ nét vào trong quá trình phát triển công nghiệp văn hóa. Đến với Hà Nội, mọi người vẫn bắt gặp những sản phẩm và dịch vụ văn hóa cũ, ít đổi mới hoặc na ná giống các địa phương khác. Chính điều đó làm giảm sức hấp dẫn của công nghiệp văn hóa Thủ đô”- TS. Bùi Thị Kim Chi nhận định.
Hiện chính sách phát huy giá trị di sản văn hóa cho phát triển công nghiệp văn hóa ở Hà Nội còn thiếu. Năm 2017, Hà Nội ban hành Kế hoạch thực hiện chiến lược phát triển ngành công nghiệp văn hóa Thủ đô Hà Nội đến năm 2020, tầm nhìn đến năm 2030. Mặc dù Kế hoạch đã chú ý đến các yếu tố để phát triển ngành công nghiệp văn hóa của Thủ đô song chưa đề cập đến phát huy nguồn lực văn hóa, trong đó có giá trị di sản văn hóa. Nhiều chuyên gia cho rằng, cần xây dựng các cơ chế, chính sách đặc thù của Thủ đô để phát huy nguồn lực văn hóa cho phát triển công nghiệp văn hóa.
ThS. Nguyễn Hồng Chi, Trung tâm Bảo tồn Di sản Thăng Long - Hà Nội cho rằng, phát huy giá trị di sản văn hóa được đặt trong tổng thể và dựa trên nền tảng phát triển công nghiệp văn hóa tại Thủ đô là điều kiện để phát huy tối đa nguồn lực của các giá trị di sản văn hóa, góp phần tạo nên sức mạnh nội sinh, động lực quan trọng quyết định phát triển bền vững. Phát huy các giá trị di sản văn hóa cần trên nguyên tắc bảo đảm hài hòa giữa bảo tồn và phát triển, phát huy tối đa tiềm năng, thế mạnh, giá trị văn hóa truyền thống mang bản sắc của Thủ đô nghìn năm văn hiến.
Nhiều năm qua, Hà Nội đã xác định nhiệm vụ phát huy giá trị các di sản văn hóa, thúc đẩy phát triển công nghiệp văn hóa tại Thủ đô là nhiệm vụ hàng đầu, trên tinh thần “đầu tư cho văn hóa là đầu tư cho sự phát triển bền vững”. Cùng với 5.922 di tích lịch sử - văn hoá, Hà Nội có một nguồn tài nguyên khổng lồ gồm 1.793 di sản văn hoá phi vật thể được kiểm kê với nhiều loại hình phong phú, đa dạng. Bên cạnh đó, phải kể đến khu phố cổ Hà Nội, nơi lưu giữ hồn cốt của văn hóa Thăng Long- Kẻ Chợ. Nằm trên một diện tích khiêm tốn, nhưng khu phố cổ Hà Nội là một phức hợp di sản gồm 121 di tích các loại, trong đó có 25 di tích được xếp hạng cấp quốc gia. Chưa kể, hàng nghìn ngôi nhà cổ, nhà cũ có kiến trúc mang những giá trị khác biệt mà không nơi nào có được.
Hà Nội cũng có các khu di tích lịch sử, công trình văn hóa nổi tiếng từ lâu đã thu hút rất nhiều du khách, còn có hàng nghìn làng nghề, tạo nên không gian văn hóa làng nghề đặc sắc.
Để đánh thức tiềm năng di sản, đưa tiềm năng trở thành thế mạnh trong xây dựng thương hiệu “Thành phố sáng tạo”, thời gian qua, công tác quy hoạch, quản lý, bảo tồn di sản văn hóa trong quá trình phát triển đô thị của Hà Nội đã chú trọng việc bảo đảm hài hòa giữa những giá trị văn hóa truyền thống và các yếu tố hiện đại.
Để Hà Nội trở thành miền đất lý tưởng phát triển công nghiệp văn hoá
Nhằm đạt được mục tiêu tạo bước phát triển toàn diện các ngành công nghiệp văn hóa của Thủ đô; khẳng định thương hiệu “Thành phố sáng tạo”,… Thành ủy Hà Nội đã chỉ rõ 8 nhiệm vụ, giải pháp trọng tâm, trong đó tập trung xây dựng, hoàn thiện cơ chế chính sách như: Xây dựng cơ chế chính sách đảm bảo nguồn lực tài chính ổn định, bố trí nguồn vốn ngân sách thỏa đáng cho đầu tư phát triển công nghiệp văn hóa, nhất là các hạng mục có tính chất nền tảng, chiến lược; xây dựng các cơ chế, chính sách đặc thù của Thủ đô để phát huy sự sáng tạo dựa trên các nguồn lực công nghiệp văn hóa cho phát triển bền vững như: Chuyển đổi di sản công nghiệp, nhà, biệt thự cũ, di sản đô thị, di sản ký ức trở thành di sản văn hóa mới; phát triển nghề và sản phẩm thủ công truyền thống…
Đối với bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể, UBND Thành phố ban hành Kế hoạch Bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể thành phố Hà Nội giai đoạn 2021-2025. Đặc biệt, bảo tồn và phát huy giá trị các di tích trên địa bàn Thành phố được xác định là nhiệm vụ trọng tâm, là động lực thúc đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội của Thủ đô. Trong đó, cần tập trung đầu tư các công trình thiết chế văn hóa, di tích lịch sử, nhất là các di tích trọng điểm như Hoàng thành Thăng Long - Hà Nội, Điện Kính Thiên, khu di tích Cổ Loa, đền thờ Ngô Quyền. Tích cực thực hiện cam kết với UNESCO hoàn thành Dự án bảo tồn, tôn tạo và phát huy giá trị di sản thế giới Hoàng thành Thăng Long, di tích 18 Hoàng Diệu và di tích quốc gia đặc biệt Cổ Loa (huyện Đông Anh)…
Căn cứ vào hiện trạng của các di tích hiện nay, để đảm bảo mục tiêu bảo tồn và phát huy giá trị di tích trên địa bàn Thành phố đến năm 2030, tổng số di tích cần đầu tư tu bổ, tôn tạo giai đoạn 2021-2025 là 1.314 di tích với tổng kinh phí 34.959 tỉ đồng. Để Hà Nội trở thành miền đất lý tưởng để phát triển các ngành công nghiệp văn hóa, đặc biệt là sản phẩm giáo dục văn hóa dựa trên di sản, các chuyên gia cho rằng, cần quan tâm nghiên cứu, dự báo về những thách thức tác động đến công tác bảo tồn, phát huy các giá trị văn hoá của Thủ đô trong quá trình phát triển đô thị, công nghiệp hoá, hiện đại hoá. Từ đó, đề xuất các giải pháp làm tốt công tác quản lý, bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa vật thể và phi vật thể, đảm bảo hài hòa mối quan hệ giữa bảo tồn và phát triển.
Bên cạnh đó, cần đẩy mạnh triển khai số hóa tư liệu, xây dựng chương trình hành động nhằm quảng bá, bảo vệ, phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể tiểu biểu và có nguy cơ mai một.
Trong quyết định phê duyệt nhiệm vụ lập quy hoạch Thủ đô của Thủ tướng Chính phủ đã xác định 5 quan điểm lập quy hoạch, trong đó có “Kết hợp chặt chẽ giữa phát triển kinh tế nhanh, bền vững với phát triển văn hóa... khai thác và sử dụng hợp lý, hiệu quả nguồn tài nguyên thiên nhiên và bảo tồn các di tích lịch sử - văn hóa, di sản văn hóa của Thủ đô nghìn năm văn hiến”.
Nhấn mạnh tầm quan trọng của việc nhận diện quỹ di sản trong quá trình phát triển, TS. KTS. Đào Ngọc Nghiêm Phó Chủ tịch Hội Quy hoạch phát triển đô thị Việt Nam, nguyên Giám đốc Sở Quy hoạch - Kiến trúc Hà Nội lưu ý, cần phát huy vai trò, trách nhiệm cộng đồng. Trong lập quy hoạch trước đây cũng như giai đoạn tới cần có giải pháp phát huy vai trò, trách nhiệm cộng đồng. Cụ thể, trong đánh giá hiện trạng cần có tham vấn ý kiến của cộng đồng nhất là các khu vực di sản và các công trình xung quanh. Đây được xác định là một giải pháp quan trọng để từ đó, bảo tồn và phát huy hiệu quả di sản văn hoá trong quá trình phát triển.
Kỳ 3: Để di sản văn hoá “sống” trong không gian Thành phố sáng tạo
