Đình Đại Phùng: Ngôi đình 400 năm tuổi sắp đón nhận danh hiệu Di tích quốc gia đặc biệt

Sự kiện long trọng này sẽ diễn ra vào ngày 15/2/2025 (tức ngày 18 tháng Giêng âm lịch), không chỉ là niềm vinh dự lớn lao của người dân Đan Phượng mà còn là sự khẳng định giá trị trường tồn của một di sản văn hóa quý báu, một biểu tượng của lịch sử, nghệ thuật và tâm linh đã tồn tại suốt hơn 400 năm qua.

Đình Đại Phùng, tọa lạc tại thôn Đại Phùng, xã Đan Phượng, không chỉ là một ngôi đình cổ kính mà còn là một trong những công trình kiến trúc đình làng có quy mô lớn và bề thế bậc nhất Việt Nam. Được xây dựng từ nửa cuối thế kỷ XVII, ngôi đình sừng sững giữa làng quê, trầm mặc chứng kiến bao thăng trầm của lịch sử, chứa đựng trong mình những giá trị văn hóa, nghệ thuật vô giá, và nay, vinh dự được Nhà nước công nhận là Di tích Quốc gia đặc biệt, một dấu mốc quan trọng trong hành trình bảo tồn và phát huy di sản văn hóa dân tộc.

Tín ngưỡng thiêng liêng

Đình Đại Phùng không chỉ đơn thuần là một công trình kiến trúc cổ mà còn là nơi hội tụ những giá trị tín ngưỡng sâu sắc của cộng đồng làng xã. Đình thờ Đức Thánh Tích Lịch Hỏa Quang Thượng đẳng thần và tướng quân Vũ Hùng, hai vị thần linh có vai trò quan trọng trong đời sống tâm linh của người dân nơi đây.

Đức Thánh Tích Lịch Hỏa Quang, hay còn gọi là Pháp Điện, một trong Tứ Pháp (Pháp Vân, Pháp Vũ, Pháp Lôi, Pháp Điện), là vị thần thiên nhiên tượng trưng cho ánh sáng lửa của tia chớp, mang trong mình sức mạnh của tự nhiên, được nhân dân tổng Phùng xưa (gồm 8 làng: Đại Phùng, Đông Khê, Đoài Khê, Phượng Trì, Tháp Thượng, Thụy Ứng, Thu Quế và Thuận Thượng) tôn thờ làm Thành hoàng làng. Việc thờ Pháp Điện thể hiện sự gắn bó mật thiết của cư dân nông nghiệp với thiên nhiên, cầu mong mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu.

Đình Đại Phùng nhìn từ trên cao.

Bên cạnh Đức Thánh Tích Lịch Hỏa Quang, đình Đại Phùng còn thờ tướng quân Vũ Hùng, một nhân thần có công lớn trong việc dẹp giặc dưới thời nhà Trần ở thế kỷ XIV, triều vua Trần Nghệ Tông (1370 - 1372). Tướng Vũ Hùng được biết đến là vị tướng tài ba, dũng cảm, đã có công đánh đuổi giặc ngoại xâm, bảo vệ bờ cõi đất nước.

Ông được nhà Trần truy tặng danh hiệu cao quý: Trần triều Trung quân Ngã Bốn, Vũ Hùng Đại Vương. Làng Đại Phùng vinh dự là nơi tướng Vũ Hùng từng đóng quân, và để tỏ lòng biết ơn sâu sắc, nhân dân đã lập đình thờ ông, lấy ngày 18 tháng Giêng âm lịch, ngày hóa của Thành hoàng làng Đại Phùng, làm ngày lễ hội truyền thống hàng năm.

Những địa danh xung quanh đình như Ao Đồn, Nha Môn, Ngõ Phủ, Xóm Cừ… vẫn còn lưu giữ đến ngày nay, là minh chứng cho sự hiện diện và những dấu ấn lịch sử liên quan đến tướng Vũ Hùng và thời kỳ ông đóng quân tại đây.

Kiến trúc và giá trị nghệ thuật vượt thời gian

Đình Đại Phùng được Bộ VHTTDL xếp hạng Di tích quốc gia năm 1991, được Thủ tướng Chính phủ Việt Nam quyết định và công nhận là Di tích quốc gia đặc biệt theo Quyết định số 1954/QĐ-TTg ngày 31/12/2019. Đình nổi tiếng được biết đến với nghệ thuật kiến trúc gỗ cổ được coi là kinh điển quý hiếm ở Việt Nam.

Đình Đại Phùng không chỉ nổi tiếng bởi lịch sử lâu đời và giá trị tâm linh mà còn được biết đến như một kiệt tác kiến trúc gỗ cổ, một đỉnh cao của nghệ thuật điêu khắc Việt Nam thế kỷ XVII. Nằm ở vị trí trung tâm làng Đại Phùng, trên khuôn viên rộng 2.542m2 thoáng đãng, đình hướng về phía Tây, mang vẻ đẹp cổ kính, uy nghiêm mà vẫn gần gũi, hài hòa với cảnh quan làng quê.

Kiến trúc đình Đại Phùng được bố cục theo kiểu chữ “Tam” truyền thống.

Kiến trúc đình Đại Phùng được bố cục theo kiểu chữ “Tam” truyền thống, gồm ba hạng mục chính: tiền tế, đại bái và hậu cung. Đầu hồi phía phải của đình còn giữ lại một giếng cổ, nguồn nước đá ong trong xanh quanh năm, không chỉ phục vụ sinh hoạt mà còn mang ý nghĩa phong thủy, tạo nên sự hài hòa, cân bằng cho không gian đình.

Một trong những nét độc đáo và đặc biệt nhất của đình Đại Phùng chính là việc toàn bộ cấu kiện kiến trúc nguyên thủy được làm bằng gỗ xoan. Loại gỗ xoan, với đặc tính nhẹ, bền, ít cong vênh, mối mọt, đã được người xưa lựa chọn và sử dụng một cách sáng tạo, phù hợp với điều kiện khí hậu, không gian và hoàn cảnh địa phương. Mái đình lớn, thân đình thấp, tạo cảm giác vững chãi, bề thế, đồng thời thể hiện sự hài hòa với cảnh quan xung quanh.

Kết cấu đình theo kiểu "chồng giường - giá chiêng - hạ kẻ" với 6 hàng chân, toàn bộ ngôi đình có tới 64 cột, trong đó cột lớn nhất có đường kính trên 0,6m. Hệ thống cột, kèo, xà được chạm khắc, đục đẽo tinh xảo, thể hiện trình độ kỹ thuật và nghệ thuật điêu luyện của các nghệ nhân xưa.

Giá trị nghệ thuật đỉnh cao của đình Đại Phùng tập trung chủ yếu ở hệ thống trang trí kiến trúc. Các mảng chạm khắc dày đặc, tinh xảo với gần 1.000 họa tiết, bố cục phong phú, đề tài đa dạng, phản ánh đời sống xã hội đương thời, mang đậm giá trị văn hóa nghệ thuật của thế kỷ XVII. Nghệ thuật tạo hình ở đình Đại Phùng đạt đến trình độ hiếm thấy, thể hiện sự sáng tạo, tài hoa và kỹ thuật điêu luyện của các nghệ nhân. Các kỹ thuật chạm bong, chạm lộng được sử dụng một cách nhuần nhuyễn, tạo nên những tác phẩm điêu khắc sống động, có hồn.

Các bức chạm khắc độc đáo tại đình Đại Phùng.

Những hình tượng tiêu biểu như "Vinh quy bái tổ", "Mả táng hàm rồng", "Tiên tắm đầm sen", "Đấu vật"… được chạm khắc tỉ mỉ, tinh xảo, thể hiện rõ nét tài hoa và tâm huyết của người nghệ nhân. Mỗi họa tiết, mỗi chi tiết đều mang trong mình một câu chuyện, một ý nghĩa văn hóa sâu sắc, góp phần làm nên giá trị độc đáo và đặc biệt của đình Đại Phùng.

Một điều đặc biệt có một không hai ở đình Đại Phùng là không có bất kỳ chi tiết trang trí nào giống nhau. Từ họa tiết kẻ liền bẩy bốn góc, kẻ liền bẩy vì chính, đến các đầu dư, đầu duôi, xà thượng, các chồng rường, bát đỡ, câu đầu... tất cả đều là những tác phẩm nghệ thuật độc đáo, mang đậm dấu ấn cá nhân của người nghệ nhân, tạo nên một không gian nghệ thuật phong phú, đa dạng và đầy bất ngờ.

Đình Đại Phùng còn được ví như một chứng nhân lịch sử, gắn liền với rất nhiều sự kiện quan trọng. 9/12/1966, Thủ tướng Phạm Văn Đồng thăm, chỉ đạo Hội nghị Thủy lợi miền Bắc tại đình, đánh giá cao giá trị văn hóa, đề nghị tu sửa cấp tốc. Đình là nơi diễn ra Đại hội Đảng bộ huyện Đan Phượng lần X (1970), XI (1973).

Năm 2010, đình tu bổ tổng thể, cột gỗ xoan thay bằng gỗ lim, họa tiết quý giá bảo tồn nguyên vẹn. Đình được gắn biển Công trình kỷ niệm 1000 năm Thăng Long – Hà Nội năm 2010.

Ngày 31/12/2019, Thủ tướng Chính phủ ký quyết định công nhận Đình Đại Phùng là Di tích quốc gia đặc biệt (Quyết định 1954/QĐ-TTg).

Sức sống văn hóa cộng đồng

Lễ hội đình Đại Phùng được tổ chức vào ngày 18 tháng Giêng hàng năm là dịp bày tỏ lòng nhớ ơn các vị tiền nhân có công với làng với nước, cầu cho  “nhân khang – vật thịnh”, đồng thời thỏa mãn sự giao lưu, sáng tạo làm phong phú đời sống văn hóa của cộng đồng.

Những năm mở hội lớn, làng Đại Phùng mời các làng trong xã như Đông Khê, Đoài Khê, Phượng Trì… tham gia hội đồng rước. Đoàn rước kiệu của các làng hoành tráng, cờ biển rợp trời, trống chiêng rộn rã. Nam, phụ, lão, ấu đủ các thành phần đoàn thể cùng vào hội.

Đám rước lớn xuất phát từ sân đình Đại Phùng, đi qua làng Đông Khê, Đoài Khê vượt lên triền đê, vòng qua chùa Tam Giáo rồi trở về tập kết ở sân đình. Khí thế hùng dũng oai nghiêm của đoàn rước mô phỏng cảnh xuất quân lịch sử năm xưa của tướng Vũ Hùng đánh tan giặc rợ Cao, giành lại thanh bình cho đất nước.

Cuộc hội quân quy mô lớn của lễ hội Đại Phùng cũng là sự biểu dương sức mạnh tổng hợp của con người và cảnh vật nơi đây. Đó là hình ảnh của “nhân khang - vật thịnh”.

Lễ và hội ở đình Đại Phùng có sự hòa đồng, trong khi ở trong đình diễn ra các tuần tế trang nghiêm thành kính theo nghi thức cổ truyền, thì ở phía ngoài đình diễn ra rất nhiều trò vui náo nhiệt. Trước đây, lễ hội sôi nổi với các trò đánh đạp, tổ tôm điếm, leo cầu cần, bắt vịt… Ngày nay, lễ hội vẫn duy trì không khí vui tươi, với những trò chơi thi đấu cờ người, thi thả chim bồ câu…, thu hút đông đảo nhân dân địa phương và du khách.