Văn hóa tự tin hội nhập từ sức sống của tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương

Khai mạc lễ hội Đền Hùng và Tuần văn hóa du lịch đất Tổ năm 2023. Ảnh: P.V

Lan tỏa thông điệp về giá trị của tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương
Sau hơn 10 năm được ghi danh, đánh giá lại nỗ lực trong việc tôn vinh giá trị tổ tiên - dân tộc mình, chúng ta nhận thấy rằng, tỉnh Phú Thọ, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã phối hợp với các bộ, ban, ngành để thực hiện rất thành công nhiều hoạt động cụ thể. Tỉnh Phú Thọ đã ban hành chương trình hành động bảo vệ và phát huy giá trị tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương tạo tiền đề cho việc xây dựng các kế hoạch, đầu tư nguồn lực cho di sản. Những đầu tư trong việc tu bổ, tôn tạo di tích, tạo ra những sản phẩm du lịch khai thác từ truyền thuyết liên quan đến Hùng Vương... thể hiện những quyết tâm đó. Cộng đồng đã tiến hành phục hồi những diễn xướng dân gian liên quan đến việc thờ cúng Hùng Vương đã mai một, thất truyền, phục dựng một số không gian thờ cúng Hùng Vương ở một số làng xã với sự hỗ trợ của Nhà nước. Các nghi thức, diễn xướng dân gian liên quan đến Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương ở các làng xã trên địa bàn tỉnh Phú Thọ tiếp tục được sưu tầm, nghiên cứu; các văn bia, thần tích, sắc phong, lệnh chỉ liên quan đến tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương ở các làng đã được sưu tập, phân loại, dịch ra chữ quốc ngữ. Hoạt động quảng bá giá trị của tín ngưỡng được thực hiện khá bài bản và thực sự đã phát huy hiệu quả truyền thông... 

Kết quả là, sức sống của tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương trong bối cảnh hiện nay đã trở thành niềm tự hào của cả dân tộc, giúp chúng ta có thêm sự tự tin văn hóa để hội nhập tốt hơn với thế giới. Ngày Quốc Tổ Việt Nam toàn cầu chính là một trong những minh chứng về niềm tự hào ấy. Tất cả giúp cho chúng ta một niềm tin vững chắc vào việc giữ gìn và phát huy tốt nhất giá trị của tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương nói chung, lễ hội Đền Hùng nói riêng trong đời sống xã hội đương đại và cả tương lai.

Trong quá trình bảo vệ và phát huy di sản, việc nghiên cứu, nhận diện, truyền dạy, quảng bá và giới thiệu di sản tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương là một nhiệm vụ rất quan trọng để chúng ta có thể bảo tồn và phát huy tốt hơn giá trị của di sản đặc biệt này. Trong hồ sơ gửi UNESCO ghi danh tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương ở Phú Thọ, chúng ta đã có kế hoạch rất cụ thể như: Hoàn thiện kết quả kiểm kê khoa học Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương trên địa bàn tỉnh Phú Thọ, và cập nhật hàng năm. Mở rộng địa bàn kiểm kê khoa học về tín ngưỡng thờ các Hùng Vương với các cộng đồng trên địa bàn cả nước, và một số cộng đồng người Việt Nam thờ Hùng Vương ở một số nước; sưu tập dịch ra tiếng Việt các tư liệu tiếng Anh, tiếng Pháp, tiếng Trung, và những thứ tiếng nước ngoài khác liên quan đến Hùng Vương và thờ cúng Hùng Vương ở nước ngoài để lưu trữ và phục vụ cho việc tiếp cận của cộng đồng đối với các tư liệu đã có từ trước đến nay; tiếp tục sưu tầm, nghiên cứu các nghi thức, diễn xướng dân gian liên quan đến tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương ở các làng xã trên địa bàn tỉnh Phú Thọ; sưu tập, phân loại, dịch ra chữ quốc ngữ các văn bia, thần tích, sắc phong, lệnh chỉ…Tất cả các hoạt động này được tiến hành theo đúng tiến độ và đã lan tỏa được những thông điệp quan trọng về giá trị của tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương. Như vậy có thể thấy, chúng ta đã và đang hoàn thành rất tốt Công ước 2003 của UNESCO đối với di sản phi vật thể đại diện của nhân loại “Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương” ở Phú Thọ. 

Cần có cách thức đưa di sản gần hơn đến giới trẻ 
Để phát huy hơn nữa những thành công này, chúng ta cần huy động hơn nữa nguồn lực của xã hội, sự quan tâm của cộng đồng địa phương trong việc bảo tồn và phát huy giá trị di sản bền vững, đặc biệt là với giới trẻ như lời nhắn nhủ của ông Tim Curtis, Trưởng Ban Thư ký Công ước bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể (Công ước 2003) của Tổ chức Khoa học, Giáo dục và Văn hóa của Liên Hợp Quốc (UNESCO) về  việc thực hiện Công ước 2003. 

Di sản nói chung, tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương nói riêng, chỉ có thể bền vững, có sức sống với sự đồng hành của toàn xã hội, trong đó có cộng đồng cư dân địa phương sở hữu di sản. Việc làm sinh động hơn, nhiều sản phẩm, hoạt động sáng tạo thể hiện được tinh thần, giá trị của thời đại Hùng Vương cũng cần được phát huy tốt hơn nữa. Làm được như vậy, chúng ta sẽ giúp tỏa sáng những giá trị của tổ tiên, trở thành hành trang vững chắc cho sự phát triển đất nước bằng những giá trị ấy. Như ở khía cạnh du lịch, để phát triển du lịch bền vững, với sự nổi trội của hát Xoan và tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương và cả ca trù nữa, Phú Thọ có thể tạo ra những loại hình và sản phẩm du lịch xoay quanh chủ đề này. Như vậy, xây dựng thương hiệu du lịch Đất Tổ, thành phố lễ hội về với cội nguồn kết hợp với trải nghiệm không khí núi rừng, suối khoáng, du lịch nông nghiệp, cộng đồng chắc chắn là những điểm nhấn, tạo ra sắc thái riêng, độc đáo cho du lịch ở Phú Thọ. 

Theo ông Tim Curtis, việc bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể diễn ra thông qua sự chuyển giao giữa các thế hệ. Vì vậy hôm nay, điều chúng ta cần thực hiện là chú trọng đến việc giáo dục về tình yêu, tinh thần bảo vệ, phát huy và lan tỏa giá trị di sản đến với thế hệ trẻ. Thế hệ trẻ vô cùng quan trọng vì chính họ là tương lai của đất nước. Sự hiểu biết, yêu mến của họ đối với di sản văn hóa dân tộc sẽ thúc đẩy họ bảo vệ và phát huy giá trị di sản một cách bền vững hơn. Gần đây, tôi chứng kiến rất nhiều các bạn trẻ đã thành lập nên những câu lạc bộ yêu văn hóa, nghệ thuật truyền thống. Những sáng tạo của họ đã thổi hồn cho truyền thống và di sản, giúp chúng có sức sống mạnh mẽ hơn trong bối cảnh hiện nay. Truyền thống không phải là cái gì đó bất biến. Giữ gìn truyền thống có thể có nhiều cách khác nhau, từ việc bảo tồn nguyên vẹn, bảo tồn kế thừa hay bảo tồn phát triển. Mỗi cách bảo tồn có những điểm tích cực riêng. Giới trẻ chính là người góp sức để các quan điểm bảo tồn này phù hợp hơn với nhịp sống hiện đại. 

Tuy nhiên, để làm được điều đó, đầu tiên, chúng ta cần làm cho thế hệ trẻ hiểu và từ đó yêu di sản văn hóa dân tộc. Chúng ta cần có cách thức để di sản đến gần gũi hơn, phù hợp hơn với nhu cầu, thị hiếu của giới trẻ, chẳng hạn như qua hoạt động ngoại khóa, giáo dục địa phương, qua các phương tiện truyền thông mới như mạng xã hội (youtube, facebook, tiktok), qua việc tạo ra sự hấp dẫn trong các hoạt động của các khu di tích, bảo tàng... Làm được điều đó, chúng ta mới có thể giáo dục nhiều hơn về lòng tôn kính tổ tiên, đạo lý uống nước nhớ nguồn của dân tộc… thông qua những bài học sống động từ di sản, trong đó có tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương.