Áp thuế với đồ uống có đường: 2027 liệu có là quá muộn?
(PNTĐ) - Với thực trạng gia tăng đáng báo động của các bệnh không lây nhiễm và mức tiêu thụ đồ uống có đường (ĐUCĐ) tăng vọt, việc đề xuất áp thuế tiêu thụ đặc biệt (TTĐB) với ĐUCĐ từ năm 2027 đang vấp phải những lo ngại sâu sắc từ các chuyên gia y tế, tổ chức quốc tế và cộng đồng. Thời điểm này được nhận định là quá muộn và không thể trì hoãn thêm được nữa để đưa ra một chính sách thuế hiệu quả, bảo vệ sức khỏe hàng chục triệu người dân Việt Nam.
Đồ uống có đường - mối đe dọa nhãn tiền với sức khỏe cộng đồng
Thực trạng tiêu thụ ĐUCĐ tại Việt Nam đang ở mức đáng báo động. Theo số liệu thống kê, tổng lượng tiêu thụ ĐUCĐ mỗi năm đã tăng gấp đôi trong thập kỷ gần đây (2013 - 2023), từ 3,44 tỷ lít lên đến 6,67 tỷ lít. Con số này không chỉ phản ánh một xu hướng tiêu dùng thiếu lành mạnh mà còn tiềm ẩn nhiều nguy cơ nghiêm trọng đối với sức khỏe cộng đồng và gánh nặng cho hệ thống y tế.
Các chuyên gia y tế nhấn mạnh, ĐUCĐ, bất kể được làm ngọt bằng đường hay bằng chất tạo ngọt nhân tạo, đều kích thích cảm giác thèm ăn các thức ăn ngọt, nhiều carbohydrate, gia tăng cảm giác đói và làm giảm ngưỡng cảm giác no. Điều này dễ dẫn đến nghiện đồ ngọt, một thói quen đặc biệt nguy hiểm đối với sức khỏe và sự phát triển của giới trẻ, tạo tiền đề cho hàng loạt vấn đề sức khỏe về sau.
Tiến sĩ Angela Pratt - Trưởng đại diện Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) tại Việt Nam, đã cảnh báo mạnh mẽ rằng gánh nặng bệnh không lây nhiễm (BKLN) ở Việt Nam hiện rất cao, chiếm tới 70% tổng gánh nặng bệnh tật toàn quốc. Trong đó, ĐUCĐ được xác định là nguyên nhân chính gây ra hàng loạt bệnh tật, làm gia tăng béo phì, đái tháo đường, tim mạch và các BKLN khác. Các số liệu cụ thể càng làm rõ hơn bức tranh đáng báo động này.
Cụ thể, số lượng người thừa cân, béo phì đang gia tăng đáng kể. Theo Bộ Y tế, tỷ lệ người trưởng thành bị thừa cân, béo phì đã tăng từ 15,6% năm 2015 lên 19,6% năm 2021. Đáng lo ngại hơn, tỷ lệ thừa cân - béo phì ở trẻ em và thanh thiếu niên (5-19 tuổi) đã tăng gấp hơn 2 lần, từ 8,5% năm 2010 lên 19% năm 2020. Dữ liệu bổ sung cho thấy, ở lứa tuổi mầm non, 9,4% trẻ em dưới 5 tuổi đã bị thừa cân béo phì.
Với bệnh lý tăng huyết áp và bệnh tim mạch: Tỷ lệ hiện mắc tăng huyết áp ở người trưởng thành tăng từ 15,3% năm 2010 lên 26,2% vào năm 2021. Ước tính hiện nay, khoảng 17 triệu người trong cộng đồng đang sống chung với tăng huyết áp. Các bệnh tim mạch là nguyên nhân gây tử vong hàng đầu tại Việt Nam, với 287.200 ca tử vong được ghi nhận vào năm 2021, chiếm 39,5% tổng số ca tử vong.
Bệnh tiểu đường cũng có xu hướng gia tăng. Tỷ lệ mắc bệnh đái tháo đường và tăng đường huyết ở người trưởng thành đã gia tăng đáng kể trong hơn một thập kỷ qua. Hiện có khoảng 4,6 triệu người từ 18-69 tuổi đang sống chung với căn bệnh này.
Bên cạnh đó, mỗi năm, Việt Nam ghi nhận hơn 180 ngàn ca ung thư mắc mới với hơn 120 ngàn ca tử vong, trong đó nhiều trường hợp có liên quan đến các yếu tố nguy cơ từ chế độ ăn uống không lành mạnh.
Những con số này là tiếng chuông báo động, cho thấy tác động khổng lồ của các thói quen tiêu dùng không lành mạnh lên sức khỏe toàn dân.
Thuế TTĐB với ĐUCĐ: Giải pháp “then chốt” cho sức khỏe cộng đồng
Trước ảnh hưởng của ĐUCĐ tới sức khỏe người dân, cũng như thực trạng tiêu thụ ĐUCĐ hiện nay, áp thuế TTĐB với ĐUCĐ được xem là một giải pháp có chi phí thấp nhưng hiệu quả cao trong việc kiểm soát tiêu dùng, góp phần trực tiếp làm giảm gánh nặng bệnh tật. Việt Nam không thể chần chừ hơn nữa.
Bởi lẽ, việc áp thuế đủ mạnh đối với ĐUCĐ sẽ góp phần làm giảm thiểu các bệnh như sâu răng, béo phì, tiểu đường và phòng ngừa các BKLN khác. Theo kết quả nghiên cứu của Trường Đại học Y tế Công cộng, nếu áp thuế để tăng giá bán lẻ ĐUCĐ lên 20% như khuyến cáo của WHO, tỷ lệ thừa cân, béo phì tại Việt Nam có thể giảm lần lượt 2,1% và 1,5%.
Quan trọng hơn, chính sách này có thể phòng tránh được 80.000 ca đái tháo đường và tiết kiệm cho hệ thống y tế gần 800 tỷ đồng. Đây là một khoản tiết kiệm đáng kể, có thể tái đầu tư vào các hoạt động y tế dự phòng và nâng cao chất lượng dịch vụ.
Việt Nam là quốc gia thứ hai trên thế giới ký Công ước Quốc tế về quyền trẻ em. Chúng ta không thể tiếp tục chậm trễ khi dự báo của UNICEF cho thấy đến năm 2030, cả nước sẽ có 2 triệu trẻ em thừa cân béo phì. Việc để trẻ em trở thành bệnh nhân trước khi kịp trưởng thành là một điều không thể chấp nhận được, ảnh hưởng trực tiếp đến tương lai nguồn nhân lực quốc gia.
Chưa kể, gánh nặng kinh tế do thừa cân và béo phì là rất lớn. Ước tính năm 2019, riêng tổn thất về kinh tế đã là 3,69 tỷ USD, chiếm 1,1% GDP. Con số này dự báo sẽ tăng lên 103,1 tỷ USD vào năm 2060, chiếm 2,8% GDP, tức là tăng gấp 28 lần. Áp thuế sẽ góp phần làm giảm thiểu những chi phí khổng lồ này, đồng thời tạo nguồn thu để đầu tư vào y tế dự phòng.
Trao đổi tại Kỳ họp thứ 9, Quốc hội khóa XV, Bộ trưởng Bộ Tài chính Nguyễn Văn Thắng thẳng thắn bày tỏ: "Cá nhân tôi nghĩ rằng đáng nhẽ phải đánh thuế sớm hơn, đến giờ phút này chúng ta cũng đã muộn rồi, không thể để thế hệ con em của chúng ta đến lúc béo phì, đến lúc bệnh rồi chúng ta mới bàn". Lời khẳng định này một lần nữa nhấn mạnh tính cấp bách của vấn đề.
Bác bỏ lập luận trì hoãn từ ngành công nghiệp, TS. Angela Pratt cũng thẳng thắn chia sẻ: "Chúng tôi thấy ngành công nghiệp muốn chặn hoặc trì hoãn thuế, với các lập luận rằng nó sẽ gây ra tổn thất kinh tế. Nhưng bằng chứng từ trên toàn cầu cho thấy điều này không đúng. Trên thực tế, khi áp thuế; người tiêu dùng chuyển sang các loại đồ uống khác ít đường hơn hoặc không đường, có lợi hơn cho sức khỏe hơn. Các nhà sản xuất thông minh sẽ linh hoạt cải tiến sản phẩm của họ để phù hợp với nhu cầu mới".
Thực tế, kết luận số 176-TB/VPTƯ ngày 25/4/2025 của Tổng Bí thư Tô Lâm cũng nhấn mạnh: Sức khoẻ là vốn quý nhất của mỗi người dân và của cả xã hội... đầu tư cho bảo vệ, chăm sóc và nâng cao sức khoẻ của Nhân dân là đầu tư cho sự phát triển của đất nước. Thông báo này cũng nêu rõ tầm quan trọng của việc "phòng bệnh phải bắt đầu từ ý thức của mỗi người dân" và "xây dựng văn hoá sức khoẻ trong nhân dân". Việc áp thuế ĐUCĐ là một bước cụ thể hóa chủ trương này, hướng tới mục tiêu cao hơn là tiến tới miễn viện phí cho người dân vào giai đoạn 2030-2035, thể hiện tầm nhìn xa trông rộng của Đảng và Nhà nước.
Xu hướng chung của thế giới, Việt Nam không thể chậm hòa nhập
Áp thuế TTĐB đối với ĐUCĐ là xu thế chung của thời đại, rất phổ biến trên toàn cầu với ít nhất 108 quốc gia đã áp dụng. Trong đó, có 6 nước thuộc khu vực ASEAN tiên phong thực hiện, bao gồm cả Lào và Campuchia. Việt Nam không thể tiếp tục đứng ngoài cuộc, chậm hòa nhập với xu thế bảo vệ sức khỏe cộng đồng đã được chứng minh hiệu quả này.
WHO cũng khẳng định, kinh nghiệm quốc tế cho thấy ngành công nghiệp không bị tổn thất kinh tế khi áp thuế. Ngược lại, người tiêu dùng chuyển sang các loại đồ uống khác ít đường hơn hoặc không đường, có lợi hơn cho sức khỏe.
Các nhà sản xuất thông minh sẽ linh hoạt cải tiến sản phẩm của họ để phù hợp với nhu cầu mới, từ đó đa dạng hóa sản phẩm và duy trì tăng trưởng. Việc áp thuế TTĐB với ĐUCĐ hàm lượng >5g/100ml không đồng nghĩa với việc cấm sử dụng mà chỉ có tác dụng định hướng người tiêu dùng lựa chọn các sản phẩm lành mạnh hơn. Điều này khuyến khích sự đổi mới từ phía nhà sản xuất, tạo ra thị trường đồ uống đa dạng và tốt hơn cho sức khỏe.
Như ông Phan Văn Mãi, Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế và Tài chính Quốc hội đã khẳng định: Một chính sách thuế tuy nhỏ nhưng là lời tuyên bố mạnh mẽ, Việt Nam không đánh đổi sức khỏe nhân dân, lấy tăng trưởng thuần túy, đã đến lúc chúng ta không còn chờ đợi. Xin Quốc hội và các vị đại biểu Quốc hội hãy hành động vì một Việt Nam khỏe mạnh và phát triển bền vững trong kỷ nguyên vươn tầm.
Đây là thời điểm để Việt Nam chứng tỏ cam kết mạnh mẽ trong việc bảo vệ sức khỏe người dân, thông qua một chính sách thuế kịp thời, hiệu quả và phù hợp với xu thế toàn cầu. Vởi vậy, việc lựa chọn thời điểm để bắt đầu áp thuế ĐUCĐ cũng cần được tính toán, cân nhắc. Nếu để quá muộn sẽ dẫn tới gánh nặng bệnh tật có nguy cơ gia tăng mỗi ngày. Hơn bao giờ hết, cần có quyết sách táo bạo và kịp thời để bảo vệ sức khỏe cho thế hệ hiện tại và tương lai.
