Báo động tình trạng sức khỏe do lạm dụng đồ uống có đường
(PNTĐ) -Theo thống kê, lượng tiêu thụ đồ uống có đường, nước giải khát không cồn tại Việt Nam ngày càng gia tăng, đặc biệt là ở nhóm trẻ tuổi. Chỉ sau gần 20 năm, tỷ lệ này gia tăng từ mức khoảng 6 lít năm 2002 lên gần 56 lít năm 2021 (tăng gần 10 lần). Đây là một trong những nguyên nhân gây ra hàng loạt vấn đề sức khỏe đáng báo động, nhất là với giới trẻ.
Tăng nhanh các bệnh từ thừa cân, béo phì
Đồ uống có đường bao gồm nước ngọt có ga hoặc không có ga, cà phê hòa tan, trà hòa tan, nước có pha chế hương liệu, sữa pha chế hương liệu, nước uống thể thao tăng lực. Cùng với lượng đường được tìm thấy tự nhiên trong nhiều loại thực phẩm, bao gồm trái cây và sữa, việc bổ sung đường vào các sản phẩm thực phẩm sẽ làm tăng tổng hàm lượng năng lượng của sản phẩm.
BS Nguyễn Hồng Diễm - Phó Trưởng phòng Kiểm soát bệnh không lây nhiễm, Cục Y tế Dự phòng (Bộ Y tế) cho biết: Một lon nước ngọt 300ml hoặc 330ml cung cấp 30-40gr đường. WHO khuyến nghị mỗi ngày chỉ nên ăn 25gr đường (tương đương 5 thìa cà phê), mức tối đa là 50gr/ngày. Tiêu thụ đồ uống có đường làm tăng nhanh mức calo trong khẩu phần vì đánh lừa cảm giác no. Đây là nguyên nhân chính gây nên tình trạng thừa cân và béo phì.
Hiện trên thế giới có 6,5 triệu người béo phì cần điều trị, số tiền điều trị cho béo phì rất lớn. Tỷ lệ tử vong liên quan tới béo phì gấp 2 lần tỷ lệ tử vong của ung thư vú và đại trực tràng cộng lại. Tại Việt Nam, tỷ lệ thừa cân, béo phì có xu hướng tăng nhanh, đặc biệt là ở khu vực thành phố.
Theo kết quả Tổng điều tra dinh dưỡng toàn quốc mới nhất (2017-2020) do Bộ Y tế công bố năm 2021, tỷ lệ thừa cân và béo phì tại Việt Nam đã tăng gấp đôi trong vòng 10 năm qua, từ 8,5% năm 2010 lên 19% năm 2020 và trở thành vấn đề sức khỏe nghiêm trọng. Riêng năm 2020, tỷ lệ thừa cân béo phì khu vực thành thị đã chạm ngưỡng 26,8%, nông thôn là 18,3% và miền núi là 6,9%. Trước đó, Viện Dinh dưỡng quốc gia cũng đã công bố tỷ lệ béo phì ở trẻ em nội thành tại TP Hồ Chí Minh đã vượt 50%, tại Hà Nội vượt 41%.
Tuy nhiên các chuyên gia y tế cũng cho hay, không chỉ gây thừa cân, béo phì, đồ uống có đường còn làm gia tăng nguy cơ mắc các rối loạn chuyển hóa như: Gia tăng nguy cơ mắc bệnh đái tháo đường tuýp 2; gia tăng nguy cơ mắc bệnh huyết áp, bệnh tim mạch; làm gia tăng nguy cơ bị gút, có liên quan đến giảm khả năng sinh sản…
Đồng thời, đồ uống có đường cũng là nguyên nhân chính gây ra sâu răng và các bệnh về răng. Nghiên cứu về tình trạng sâu răng vĩnh viễn ở trẻ em Việt Nam tại 17 tỉnh cho thấy: 20,9% trẻ từ 6-8 tuổi; 43,7% trẻ từ 12-14 tuổi; 36,3% trẻ 15-17 tuổi và 34,4% trẻ 9-11 tuổi bị sâu răng vĩnh viễn. Nguy cơ sâu răng ở trẻ em sẽ tăng 22% nếu trẻ tiêu thụ đồ uống có đường hàng ngày cùng đó, tiêu thụ nước ngọt có liên quan đến gia tăng khoảng 2,4 lần xói mòn răng bởi độ pH thấp và lượng đường cao.
Làm gì để ngăn ngừa?
Làm rõ hơn vì sao đồ uống có đường gây thừa cân, béo phì, các chuyên gia cho hay, đa số đồ uống có đường được thêm vào bởi đường fructose gây tăng tích tụ mỡ ở cơ thể và gia tăng tình trạng thừa cân béo phì. Đồ uống có đường bất kể là được tạo ngọt bằng đường hay chất tạo ngọt nhân tạo (đường hóa học) đều kích thích cảm giác thèm ăn các thức ăn ngọt, nhiều carbohydrate và làm gia tăng cảm giác đói, giảm ngưỡng cảm giác no.
Cũng về vấn đề này, PGS.TS Trương Tuyết Mai - Phó Viện trưởng Viện Dinh dưỡng Quốc gia cho biết: Trong một phân tích gộp kết quả từ 88 nghiên cứu cho thấy mối liên hệ giữa việc sử dụng nước ngọt với việc tăng năng lượng và trọng lượng cơ thể. Các nghiên cứu ở trẻ em và người lớn đã chỉ ra rằng, ở những người thừa cân việc giảm tiêu thụ đồ uống có đường có thể giúp kiểm soát cân nặng tốt hơn.
Nhằm hạn chế tỷ lệ trẻ thừa cân, béo phì, PGS.TS Trương Tuyết Mai khuyến cáo trẻ em từ 2-18 tuổi, hạn chế lượng đường tiêu thụ xuống dưới 25gr mỗi ngày và chỉ giới hạn không quá 235ml đồ uống có đường mỗi tuần.
Theo khuyến cáo của WHO lượng đường tự do trong khẩu phần của mỗi người chỉ nên chiếm không quá 10% và nên giảm xuống dưới 5% năng lượng trong một ngày để có các lợi ích tăng thêm về sức khỏe tương đương dưới 25-50gr đường tự do mỗi ngày với người lớn và dưới 12-25gr đường mỗi ngày với trẻ em. Đặc biệt, PGS.TS Trương Tuyết Mai cũng nhấn mạnh trẻ em dưới 2 tuổi không nên tiêu thụ bất kỳ loại thực phẩm hoặc đồ uống nào có thêm đường.
Để giảm tiêu thụ đồ uống có đường, các chuyên gia khuyên người tiêu dùng nên sử dụng nước lọc, nước đóng chai, trà không đường thay cho các loại nước ngọt. Hạn chế sử dụng những thực phẩm chứa nhiều đường tự do như các loại đường tự nhiên (đường nâu, đường tinh luyện, đường phèn…) và đồ uống có đường (bao gồm nước ngọt, trà và cà phê hòa tan…), bánh kẹo ngọt, mứt, si-rô… Hạn chế lượng đường thêm vào thức ăn khi nấu nướng và trên bàn ăn. Không cho thêm đường vào trà, cà phê hay bất kỳ đồ uống nào khác. Chọn các kích cỡ xuất ăn của thực phẩm hoặc đồ uống có đường nhỏ hơn và giảm dần số lượng. Ăn trái cây tươi ít ngọt thay cho đồ ăn vặt có đường, chọn trái cây tươi thay vì trái cây sấy khô. Đọc nhãn dinh dưỡng, chọn các sản phẩm chứa lượng đường tự do ít hơn.
Trên cơ sở quan điểm bảo vệ sức khỏe cho người dân, Bộ Y tế cho rằng cần đánh thuế sản phẩm theo hàm lượng đường. Biện pháp thuế giúp mang lại lợi ích từ nhiều phía, lợi ích về sức khỏe, nguồn thu cho ngân sách. Tuy nhiên, cần áp dụng đồng bộ nhiều giải pháp khác nhau như truyền thông, ghi nhãn đồ uống có đường; nâng cao nhận thức cho trẻ, cho các em có quyền được lựa chọn các sản phẩm lành mạnh khi được biết thông tin về dinh dưỡng.
