Chính sách nhân văn cần chuẩn bị nguồn lực kỹ lưỡng

Người cao tuổi trên địa bàn thành phố Hà Nội được khám sức khỏe miễn phí định kỳ hàng năm. Ảnh: PV

Chủ trương lớn, tạo điều kiện để mọi người dân tiếp cận dịch vụ y tế
Thứ trưởng Bộ Y tế Trần Văn Thuấn khẳng định: Chính sách này mang tính chiến lược dài hạn, thể hiện ưu việt của chế độ và là mục tiêu “toàn ngành y tế quyết tâm thực hiện. Đây là chính sách chạm đến trái tim của hàng triệu người dân”. Không dừng ở tính biểu trưng, chính sách được kỳ vọng tạo ra thay đổi căn bản trong cách người dân tiếp cận dịch vụ y tế. Khi chi phí không còn là rào cản hay gánh nặng tài chính, người dân sẽ chủ động hơn trong khám sức khỏe, phát hiện sớm và điều trị kịp thời; từ đó cải thiện chất lượng dân số và nâng cao năng suất lao động quốc gia.

Theo dự kiến của Bộ Y tế, 100% người dân sẽ được khám sức khỏe định kỳ ít nhất mỗi năm một lần, với chi phí ước tính 250.000 đồng/người/lần (tương đương khoảng 25.000 tỷ đồng mỗi năm từ ngân sách). Đây là một khoản đầu tư lớn nhưng cần thiết nếu so sánh với chi phí điều trị bệnh mạn tính ở giai đoạn muộn hoặc các hệ lụy kinh tế từ tình trạng sức khỏe suy giảm. Ngoài ra, người dân sẽ được lập hồ sơ sức khỏe điện tử, được tiếp cận sớm với các dịch vụ dự phòng, chẩn đoán, điều trị. 

Dự kiến đến năm 2030, tỷ lệ chi trả trực tiếp từ túi tiền người dân sẽ giảm xuống dưới 20%, tiến tới miễn phí hoàn toàn viện phí sau năm 2035. Chính sách này cũng ưu tiên tiếp cận công bằng, triển khai sớm ở các khu vực khó khăn như vùng sâu, vùng xa, nơi sinh sống của đồng bào dân tộc thiểu số.

Về lộ trình thực hiện, Thứ trưởng Bộ Y tế Trần Văn Thuấn thông tin: Từ năm 2026-2030, Bộ Y tế sẽ nghiên cứu, trình Chính phủ ban hành nghị định hướng dẫn thực hiện thí điểm một số chính sách như mở rộng quyền lợi gói dịch vụ y tế cơ bản, khám sức khỏe định kỳ, khám sàng lọc chẩn đoán và phát hiện sớm một số bệnh cho các đối tượng có nguy cơ.

Tăng mức hưởng lên 100% đối với các đối tượng đang có mức hưởng 95% và có lộ trình tăng dần mức hưởng đối với đối tượng đang có mức hưởng 80%. Từ năm 2030 đến năm 2035, Bộ Y tế sẽ nghiên cứu để sửa đổi toàn diện Luật BHYT, hoàn thiện các chính sách, quy định, hướng dẫn để thực hiện miễn phí chăm sóc sức khỏe toàn dân một cách bền vững, ổn định, lâu dài.

Hoàn toàn ủng hộ chủ trương trên, PGS.TS.BS Đào Xuân Cơ, Giám đốc Bệnh viện Bạch Mai cho rằng: Thực hiện được điều này sẽ là một bước tiến lớn trong công tác an sinh xã hội của đất nước. Tuy nhiên, PGS Đào Xuân Cơ cũng nhận định: Để đạt được mục tiêu này, cần sự đồng bộ của các cơ quan chức năng, ngành y tế và đặc biệt là toàn xã hội phải cùng vào cuộc chứ không chỉ riêng ngành y. 
Những thách thức không thể xem nhẹ và yêu cầu giải pháp đồng bộ
Dù có ý nghĩa rõ rệt về mặt nhân văn và phát triển, chính sách miễn viện phí toàn dân cũng đối mặt với nhiều thách thức không nhỏ, đòi hỏi sự chuẩn bị kỹ lưỡng và kiểm soát chặt chẽ trong thực thi. 

Trong đó, gánh nặng tài chính là điều thấy rõ. Bộ Y tế ước tính riêng khám sức khỏe định kỳ toàn dân đã tiêu tốn khoảng 25.000 tỷ đồng/năm. Khi mở rộng tới điều trị và kỹ thuật chuyên sâu, chi phí sẽ còn lớn hơn nhiều. Nguồn thu từ BHYT và ngân sách hiện nay khó đáp ứng nếu không có cơ chế tài chính bền vững, minh bạch.

Chưa kể, năng lực y tế cơ sở hiện chưa đáp ứng được yêu cầu. Nhiều trạm y tế tuyến xã thiếu bác sĩ, trang thiết bị hạn chế. Nếu tuyến dưới không đủ mạnh, nguy cơ quá tải tuyến trên là khó tránh khỏi, dẫn đến lãng phí và kém hiệu quả. Rủi ro lạm dụng và trục lợi BHYT cũng là một nỗi lo. Việc chỉ định kỹ thuật không cần thiết, kê khống chi phí nếu không kiểm soát tốt sẽ khiến chính sách bị biến dạng. 

Đáng nói, khung pháp lý và cơ chế điều phối hiện còn thiếu đồng bộ. Luật BHYT hiện chưa bao phủ các dịch vụ dự phòng, khám sàng lọc định kỳ. Việc thiếu các quy định rõ ràng và liên kết giữa các chương trình y tế sẽ là rào cản không nhỏ trong triển khai.

Đứng trước những thách thức trên, theo PGS.TS Đào Xuân Cơ: Trước tiên, hệ thống y tế cơ sở phải được củng cố toàn diện nếu muốn hiện thực hóa mục tiêu miễn viện phí. “Không thể miễn viện phí nếu không đầu tư vào y tế cơ sở - nơi chăm sóc sức khỏe ban đầu và phòng bệnh cho người dân” - ông nhấn mạnh. 

Việc mở rộng tiếp cận không đi kèm với nâng cao năng lực sẽ khiến hệ thống dễ rơi vào quá tải, thậm chí phản tác dụng. Bên cạnh đó, nguồn lực tài chính là yếu tố then chốt, cần huy động từ ba nguồn chính: Bảo hiểm y tế (phát triển bảo hiểm y tế toàn dân, toàn diện và đa dạng các hình thức bảo hiểm), ngân sách Nhà nước (đầu tư đặc biệt cho vùng sâu, vùng xa, vùng khó khăn và y tế chuyên sâu), và nguồn lực xã hội hóa từ các doanh nghiệp, nhà hảo tâm, các quỹ xã hội. 

PGS.TS.BS Nguyễn Lân Hiếu - Giám đốc Bệnh viện Đại học Y Hà Nội, cũng phân tích rằng không một nước giàu có nào không có hệ thống kiểm tra chi phí y tế, giám sát sự chi tiêu trong lĩnh vực này, để tránh lạm dụng chỉ định y khoa. Ông đề xuất 4 nguồn kinh phí chính: BHYT (nâng “trần”, đa dạng hóa loại hình BHYT bắt buộc, tăng mức và kỹ thuật được chi trả, miễn phí cung cấp bảo hiểm y tế cơ bản toàn dân); bảo hiểm thương mại tư nhân hoặc BHYT bổ sung cho người có điều kiện; ngân sách Nhà nước (chi trả phần viện phí đồng chi trả, cấp hoàn toàn cho các đối tượng cấp cứu chưa có BHYT, trẻ em dưới 6 tuổi, người già trên 80 tuổi); và nguồn tài chính từ các mạnh thường quân, quỹ phi lợi nhuận.

Kinh nghiệm từ Indonesia cho thấy thành công chỉ đến khi chính phủ kiểm soát được 3 yếu tố: Phân loại đối tượng hưởng thụ minh bạch, ngăn chặn lạm dụng, và đầu tư đúng trọng tâm vào tuyến cơ sở. Từ năm 2014, Indonesia đã giảm chi tiêu y tế trực tiếp từ túi người dân từ 45% xuống còn 27,5% nhờ cơ chế bảo hiểm toàn dân có kiểm soát và hệ thống quản trị tập trung.

Có thể thấy, chủ trương miễn viện phí toàn dân là một bước đi đúng đắn và mang tính đột phá về mặt xã hội. Tuy nhiên, để chính sách này đi vào đời sống một cách bền vững, cần có lộ trình bài bản, hệ thống pháp lý rõ ràng, năng lực quản trị hiện đại và sự đồng thuận xã hội sâu rộng. Nếu không, chính sách dù xuất phát từ ý tốt cũng có thể dẫn đến hệ quả ngược chiều.