Lạm dụng Corticoid: Lợi bất cập hại

ThS.BS Vũ Thị Thục Trang khám cho một trường hợp bệnh nhân gặp biến chứng do lạm dụng corticoid

Suy thượng thận, gout, tiểu đường cấp vì corticoid
Đang điều trị nội trú tại khoa Nội tiết - Đái tháo đường (Bệnh viện Bạch Mai) gần 1 tuần nay, nam bệnh nhân 60 tuổi (trú tại Hải Phòng) trước đó phải nhập viện trong tình trạng suy thượng thận kèm gout, đái tháo đường, loãng xương, kiểu hình da mỏng, xuất huyết dưới ra rõ, mặt, bụng béo trong khi tay chân teo nhỏ. 

Qua trao đổi được biết, bệnh nhân có tiền sử đau các khớp nhỏ, nhỡ và bàn ngón chân khoảng 30 năm nay. Thay vì đi khám để được bác sĩ hướng dẫn điều trị, bệnh nhân đã ra cửa hàng thuốc gần nhà để mua và được bán cho một vỉ thuốc gồm 30 viên với giá 150.000 đồng/ vỉ. Mỗi lần đau bệnh nhân chỉ uống 1 viên, thi thoảng mới phải dùng 1 lần. Do hiệu quả tức thì nên bệnh nhân rất ưa thích sử dụng. Cách đây mấy tháng, bệnh nhân uống liên tục, mỗi ngày 1 viên, dừng uống lại đau, nhưng càng ngày càng thấy mệt mỏi hơn nên quyết định tới Bệnh viện Bạch Mai thăm khám. Tại đây, bệnh nhân được phát hiện suy thượng thận kèm gout, đái tháo đường cấp.

Một trường hợp khác là nam bệnh nhân 63 tuổi, nhập viện trong tình trạng tay chân phù nề, tím tái, khó thở, biến chứng tiểu đường nặng. Trước đó, bệnh nhân bị ho kéo dài và tự mua thuốc viên về dùng. Uống vào dứt cơn ho rất nhanh nên mỗi lần ho bệnh nhân cũng tin tưởng sử dụng, trong quá trình dùng cũng không xem kỹ thành phần và không hề biết loại thuốc này có chứa Corticoid - tác nhân khiến bệnh tiểu đường của bệnh nhân thêm nặng.

Không chỉ 2 trường hợp trên, theo ThS.BS Vũ Thị Thục Trang, khoa Nội tiết - Đái tháo đường: Trung bình mỗi ngày khoa tiếp nhận trên dưới 100 bệnh nhân tới khám và điều trị, trong đó khoảng 1/3 trường hợp được xác định là có sử dụng và lạm dụng thuốc chứa Corticoid không theo chỉ định. Bên cạnh đó, nhiều bệnh nhân còn tìm đến các loại thuốc Đông y, thuốc Nam vì nghĩ nó “lành hơn” thuốc tây mặc dù không biết nguồn gốc xuất xứ, đặc biệt là các bệnh nhân mắc các bệnh lý mạn tính: Đau khớp, gút, viêm mũi xoang, dị ứng… Nhóm thuốc này rất khó xác định được thành phần cũng như liều lượng Corticoid trong đó, chỉ đến khi các tác dụng phụ của việc lạm dụng Corticoid nặng nề mới đến gặp các bác sĩ và phát hiện ra tác hại của chúng. 

“Ngay cả trong điều trị, các bác sĩ lâm sàng cũng phải cân nhắc rất kỹ trước khi chỉ định điều trị bằng nhóm thuốc Corticoid và sẽ khuyến cáo người bệnh chi tiết các tác dụng phụ cũng như cách theo dõi chúng. Tuy nhiên, với thực trạng tại Việt Nam hiện nay người bệnh có thể dễ dàng mua được nhóm thuốc này kể cả khi không có đơn của bác sĩ và với khả năng tuân thủ điều trị kém của người bệnh, tình trạng lạm dụng nhóm thuốc này càng đáng lo ngại” - ThS.BS Trang bày tỏ.

Teo da, rạn da, sạm nám… vì mỹ phẩm chứa corticoid
Mới đây, qua tiếp nhận phản ánh từ người tiêu dùng và đơn vị sản xuất, Sở Y tế Hà Nội vừa ban hành Công văn số 2110/QĐ-SYT về việc thu hồi 4 số tiếp nhận phiếu công bố sản phẩm mỹ phẩm của Công ty TNHH Thương mại và Dịch vụ Lasa, tất cả đều mang nhãn hiệu Lurcinn. Lý do thu hồi là công ty sản xuất (Công ty TNHH Sản xuất mỹ phẩm Hunel) có công văn báo cáo ngừng ủy quyền, không sản xuất cho Công ty TNHH Thương mại và Dịch vụ Lasa.

Người tiêu dùng và cũng là nạn nhân của sản phẩm Lurcinn nói trên là chị Nguyễn Thị N (30 tuổi, quê ở Yên Lạc, Vĩnh Phúc). Nghe lời quảng cáo có thể khỏi nám sau khoảng một tuần, chị N đã mua sản phẩm với combo sữa rửa mặt, kem chống nắng, serum, kem nám tại nhà. Sau 3 ngày sử dụng, da mặt chị bất ngờ đỏ rực, da sần, nổi mụn, người nóng bừng cảm giác rân rân như bị sốt... 

Khi nhân viên tư vấn trấn an và nói rằng đó là biểu hiện bình thường, chị N tiếp tục sử dụng nhưng sau 8 ngày, da mặt chị N càng kinh khủng hơn: Toàn da nổi mẩn mụn, nóng rát khắp mặt. Đi khám tại Bệnh viện Da liễu Trung ương, chị N được xác định là viêm da tiếp xúc kích ứng, bỏng da mặt do hóa chất. Đem sản phẩm đi kiểm nghiệm, khách hàng hoảng hốt phát hiện sản phẩm mình đang sử dụng có chứa chất cấm cortisone (1 dạng của Corticoid - chất độc bảng B theo phân loại của Bộ Y tế).

Theo BS Đỗ Thị Hồng Nhung - khoa Thẩm mỹ và chăm sóc trị liệu (BV Đa khoa Hồng Ngọc), việc bệnh nhân, nhất là các chị em gặp biến chứng do sử dụng sản phẩm nhiễm Corticoid không phải hiếm. Bệnh viện đã từng tiếp nhận nhiều bệnh nhân tới khám khi gặp phải tình trạng nặng như: Teo da, giãn mạch, sắc tố nhiều, đòi hỏi thời gian điều trị cho khách hàng mất nhiều thời gian, có thể lên tới vài năm mới phục hồi; nhưng cũng có trường hợp sau vài năm cũng chỉ phục hồi được phần nào tình trạng da.

Trước kia kem trộn là sản phẩm nổi tiếng chứa Corticoid được ưa chuộng dùng nhiều. Hiện nay, khi người dân có kiến thức hơn thì sản phẩm chứa Corticoid lại nằm ở sản phẩm tinh vi hơn như hàng handmade, gia truyền hay giả dạng nhập khẩu từ nước ngoài về, chứa trong những lọ đẹp. “Nghe quảng cáo và nhìn hình ảnh, chúng ta tưởng an toàn nhưng thực tế lại chứa nồng độ Corticoid, dù không cao nhưng vẫn có và dùng lâu dài vẫn ảnh hưởng nghiêm trọng, phá hủy tổ chức da” - BS Nhung phân tích.

Trong điều trị và chăm sóc da, Corticoid có tác dụng với một số bệnh nhất định, tuy nhiên cũng gây ra một số tác dụng phụ không mong muốn, đặc biệt là khi sử dụng một cách tùy tiện không theo chỉ định của bác sĩ. Để tránh những tai biến đáng tiếc có thể xảy ra, BS Nhung khuyến cáo chị em: “Khi có bệnh lý nám má, mụn trứng cá thì nên đến bác sĩ chuyên khoa da liễu để kiểm tra, không tự ý dùng thuốc gây biến chứng nặng nề, ảnh hưởng đến sức khỏe”. 

“Thuốc cần được dùng đúng bệnh và người bệnh cần dùng theo chỉ dẫn của bác sĩ. Nếu dùng không đúng, bệnh không khỏi mà còn trầm trọng thêm. Ví dụ: Đối với trường hợp bị loét da hoặc da đang bị nhiễm khuẩn, nhiễm nấm, nhiễm ký sinh trùng, nhiễm virus mà mua các thuốc chứa Corticoid để bôi, sẽ chỉ làm cho vết loét rộng ra, tình trạng nhiễm khuẩn, nhiễm nấm... nặng hơn. Hoặc những trường hợp mà đã bị dị ứng với thuốc này rồi không biết lại mua bôi vào thì tình trạng dị ứng sẽ rất nguy hiểm” - BS Nhung khuyên.

(Bài 2: Thuốc theo đơn… mua không cần đơn)