Có thể thay thế vắc-xin ngừa Covid-19?

Cây thanh hao hoa vàng (int)

Chiết xuất Artemisia annua ức chế sự sao chép trong ống nghiệm của SARS-CoV-2

Một nhóm các nhà khoa học đến từ đại học Columbia, đại học Washington, Học viện Bách khoa Worcester của Mỹ, đã có nghiên cứu ban đầu về cây thanh hao hoa vàng và khả năng ngăn ngừa Covid-19 từ hoạt chất Artemisia annua của nó. Kết quả nghiên cứu được đăng tải công khai trên số 274, ngày 26/6/2021 của tờ “Journal of Ethnopharmacology” - tạp chí khoa học về lĩnh vực y học cổ truyền, thuộc Hiệp hội dân tộc học quốc tế; đồng thời được đăng lại trên trang web khoa học uy tín ScienceDirect.

Nghiên cứu cho thấy, điểm nổi bật của hoạt chất Artemisia annua trong cây thanh hao hoa vàng có hiệu quả ngăn chặn sự sao chép của SARS-CoV-2 bao gồm 2 biến thể mới: B1.1.7 từ Anh và B.1.351 từ Nam Phi.

Cụ thể, nguyên liệu được các nhà khoa học sử dụng là mẫu lá thanh hao hoa vàng sấy khô lấy từ bốn châu lục: châu Á (Trung Quốc), châu Phi, Nam Mỹ (Brazil) và Bắc Mỹ (Hoa Kỳ). Phương pháp “chiết xuất” Artemisia annua từ thanh hao hoa vàng rất đơn giản, đó là chế nước sôi vào lá khô như pha trà. Cách làm như sau: Đun 10gr lá thanh hao hoa vàng khô với 1 lít nước trong 10 phút, sau đó đổ qua rây 2mm bằng thép không gỉ để giữ lại hầu hết chất rắn. Dịch chiết sau đó được làm lạnh và lọc vô trùng (0,22 μm) trước khi được bảo quản ở -20°C.

Tất cả các phân tích chống SARS-CoV-2 trong ống nghiệm đều được thực hiện ít nhất trong ba lần. Kết quả cho thấy, mọi lá thanh hao hoa vàng khô, thậm chí có mẫu lá đã >12 năm tuổi, nhưng dịch chiết trong nước nóng của nó vẫn còn hoạt tính kháng virus và có hiệu quả chống lại tất cả các virus: virus nguyên bản và hai biến thể từ Anh, Nam Phi.

Theo nghiên cứu, chất chiết xuất từ lá thanh hao hoa vàng giúp ức chế sự lây nhiễm SARS-CoV-2, và (các) thành phần hoạt động trong chất chiết xuất có thể là thứ gì đó bên cạnh Artemisia, hoặc sự kết hợp của các thành phần ngăn chặn sự lây nhiễm virus ở bước sau khi virus xâm nhập. Có nghĩa,“chiết xuất” từ lá thanh hao hoa vàng không có khả năng ngăn chặn virus xâm nhập vào tế bào. Tuy nhiên, thảo dược này có thể ngăn chặn được khả năng nhân rộng của virus bên trong tế bào. Vì thế, nếu virus không thể tạo ra virus mới, về cơ bản là chúng đã bị tiêu diệt. Trà thanh hao hoa vàng dường như tác động lên virus một khi nó đã ở bên trong tế bào. Điều này không giống với cơ chế hoạt động của một số dược phẩm khác.

Đây là báo cáo đầu tiên về hoạt động ức chế sự sao chép trong ống nghiệm, chống lại SARS-CoV-2 và 2 trong số các biến thể gần đây của nó (B1.1.7 từ Anh và B1.351 từ Nam Phi), bằng chiết xuất Artemisia annua trong nước nóng ở nồng độ có thể đạt được ở người sau khi uống.

Bên cạnh đó, nghiên cứu cũng cho thấy, dịch chiết xuất cây thanh hao hoa vàng từ nước nóng không gây độc tế bào. Khi đo độc tính tế bào của dịch chiết nước nóng đối với tế bào Vero (một dòng các tế bào được sử dụng trong nuôi cấy tế bào), khả năng sống của tế bào không giảm đáng kể. Ở nồng độ cao hơn của dịch chiết xuất nước nóng, dường như còn có sự gia tăng của các tế bào Vero.

Theo các nhà khoa học, cần phải làm thêm để phân lập và xác định các hoạt chất trong các chất chiết xuất từ thực vật. Nếu các thử nghiệm lâm sàng tiếp theo thành công, Artemisia annua sẽ đóng vai trò như một phương pháp điều trị an toàn, có thể được cung cấp trên toàn cầu với chi phí hợp lý và cung cấp một giải pháp thay thế cho vắc-xin.Đồ họa về hiệu quả chống Covid-19 của Artemisia annua trong lá thanh hao hoa vàng (int)

Nhiều nhóm khoa học trên thế giới đã bắt tay vào nghiên cứu

Đến nay, hầu hết các nhóm tiến hành nghiên cứu về hiệu quả chống lại Covid-19 của Artemisia annua trong cây thanh hao hoa vàng chủ yếu ở Mỹ, nhưng cũng có ở châu Âu và Nam Phi. Một số nghiên cứu của Trung Quốc đã chỉ ra rằng loại cây này, theo truyền thống được sử dụng để điều trị bệnh sốt rét, có hoạt tính kháng virus mạnh đối với SARS-CoV vào năm 2003.

Cụ thể, theo báo cáo thường niên của Trung tâm ung thư Markey 2020 (Anh quốc), đăng trên trang https://ukhealthcare.uky.edu/sites/default/files/uk-markey-cancer-center-annual-report-2020-web.pdf, thì: Nghiên cứu trong phòng thí nghiệm tại đại học Kentucky (Mỹ) và Viện nghiên cứu nhân chủng tiến hóa Max Planck (Đức) đã chỉ ra rằng, lá của cây thanh hao hoa vàng có hoạt tính kháng virus mạnh đối với SARS-CoV-2; mặc dù các kết quả thí nghiệm đầy hứa hẹn, vẫn còn quá sớm để biết liệu Artemisia annua có thể giúp điều trị những người mắc bệnh Covid-19 hay không?

Ngoài ra, viện Khoa học Y tế và Dinh dưỡng quốc gia Salvador Zubirán - 1 trong 12 viện nghiên cứu quốc gia của Mexico, cũng đã khởi động một nghiên cứu lâm sàng quy mô lớn về tác dụng của hoạt chất có trong thanh hao hoa vàng trên 360 bệnh nhân Covid-19 mắc các bệnh mạn tính (tiểu đường, béo phì, cao huyết áp…), vào tháng 9/2020. Mục đích của thử nghiệm lâm sàng là xác định liệu Artemisia annua có ngăn ngừa được việc nhập viện hoặc bệnh nặng hay không. Nghiên cứu này cũng đã được chia sẻ công khai tại trang https://clinicaltrials.gov/ct2/show/NCT04530617

Cũng dựa trên nhu cầu tìm kiếm phương pháp điều trị hiệu quả và giá cả phải chăng cho bệnh nhân Covid-19, các nhà khoa học của đại học Institut Max Planck & Freie Universität Berlin (Đức), đại học Copenhagen (Đan Mạch), đã có nghiên cứu, báo cáo về hiệu quả trong phòng thí nghiệm của chiết xuất Artemisia annua cũng như artemisinin, artesunate và artemether chống lại SARS-CoV-2 (đăng tải trên trang https://www.biorxiv.org/content/10.1101/2020.10.05). Hai thành phần cuối cùng là các thành phần dược phẩm hoạt tính đã được phê duyệt của thuốc chống sốt rét.

Còn tại đại học North West (Nam Phi), các nhà khoa học đang tiến hành gây quỹ để điều tra một cách khoa học tiềm năng phát triển Artemisia annua trong thanh hao hoa vàng thành một phương pháp điều trị hiệu quả Covid-19.

Sở dĩ nhiều nhà khoa học trên thế giới lựa chọn nghiên cứu dược chất chống virus trong cây thanh hao hoa vàng là bởi họ nhận thấy rằng, chất chiết xuất từ Artemisia annua trong loài cây này có khả năng ức chế sự xâm nhập và sao chép của virus SARS-CoV-2; Có hoạt tính chống viêm và làm giảm mức độ toàn thân của các cytokine gây viêm, góp phần ngăn chặn cơn bão cytokine; Chất chiết xuất từ Artemisia annua không gây độc tế bào; Khả dụng sinh học cao.

Tại Trung Quốc, nhiều đơn vị như: Khoa Y học cổ truyền Trung Quốc và Tây y tổng hợp (bệnh viện Tây Trung Quốc), khoa Khoa học lâm sàng về y học Trung Quốc và y học phương Tây (trường Cao đẳng y tế Đồng Tế - Học viện Khoa học Trung Quốc)… đã có những thảo luận về việc áp dụng các đơn thuốc Artemisia annua trong điều trị Covid-19. Theo đó, gần đây Artemisia annua đã được báo cáo để ức chế RNA virus (khả năng di truyền của virus), với sự thật rằng đơn thuốc Qinghao (Artemisia annua) đã được phổ biến rộng rãi, sử dụng trong việc xử lý Covid-19 và đạt được hiệu quả chữa bệnh tốt.

“Thanh hao hoa vàng (Artemisia annua L.) thuộc họ cúc (Asteraceae) còn có tên gọi khác là thanh cao hoa vàng, thảo cao, ngải hoa vàng, ngải tiên, ngải si, ngải hôi, ngải mèo, hoàng hoa cao… Đây là cây dược liệu thân thảo, sống hàng năm, hoa màu vàng ở đầu ngọn nở vào mùa thu, lá cây vò ra có mùi thơm đặc biệt.

Trên thế giới, thanh hao hoa vàng phân bố rải rác ở các vùng ôn đới ấm, cận nhiệt đới và nhiệt đới Bắc bán cầu. Ở Việt Nam, thanh hao hoa vàng mọc tự nhiên ở các tỉnh miền núi phía Bắc. Lá thanh hao hoa vàng được thu hái ở những cây sắp ra hoa (khi hàm lượng Artemisia annua cao nhất), rửa sạch, phơi hoặc sấy ở 30-400C đến khô. Theo dược điển Việt Nam V, dược liệu đạt tiêu chuẩn có màu vàng nâu hoặc nâu sậm, giòn, dễ vụn nát, mùi thơm hắc đặc biệt, vị đắng, có thể lẫn một ít cành hoặc ngọn non, định lượng artemisinin không ít hơn 0,7% tính theo dược liệu khô kiệt.

Thanh hao hoa vàng đã được sử dụng từ lâu đời để điều trị các bệnh như sốt rét, giun sán, ung thư, sán máng, Leishmaniasis, HIV, viêm gan B, lupus ban đỏ, viêm khớp dạng thấp, viêm phổi… Trước khi bùng phát Covid-19, đã có một số nghiên cứu xoay quanh đặc tính kháng virus của thanh hao hoa vàng như khả năng giảm thiểu sự sao chép của virus herpes; ức chế virus viêm gan B và C; chống lại một số loại virus tiêu chảy ở bò, virus Epstein-Barr, virus SARS xuất hiện vào năm 2002.

Năm 2003, các nhà khoa học thuộc Học viện khoa học Trung Quốc đã chỉ ra Artemisia annua trong thanh hao hoa vàng là một trong những ứng cử viên để điều trị coronavirus (SARS-CoV). Nó ức chế sự nhân lên của coronavirus và cho thấy hoạt tính kháng virus với giá trị nồng độ hiệu quả 50% (EC50) là 34,5 ± 2,6 μg/ml và nồng độ độc tế bào 50% (CC50) là 1,053 ± 92,8 μg/ml.”

LONG YÊN