Bác sĩ Đặng Văn Ngữ: Người anh hùng áo trắng và bí mật thuốc Penicillin

Cuốn sách khắc họa cuộc đời vị anh hùng mặc áo blouse trắng Đặng Văn Ngữ, người đã tận hiến cho sự nghiệp y học, nghiên cứu thành công và sản xuất thuốc kháng sinh penicillin, góp phần to lớn trong việc điều trị cho thương binh và nhân dân trong kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ.

Với lời kể ngắn gọn, súc tích của nhà báo Nguyễn Như Mai, tranh minh họa sinh động của họa sĩ Nguyễn Hoàng Tấn, độc giả sẽ được dõi theo cuộc đời của bác sĩ Đặng Văn Ngữ như một cuốn phim quay chậm.

Sinh năm 1910 trong một gia đình khá giả ở kinh thành Huế, ít ai biết rằng, thuở nhỏ, cậu bé Đặng Văn Ngữ từng là học sinh lẹt đẹt đứng cuối lớp, nhiều lần thi trượt, đến nỗi cha ông phẫn uất toan quyên sinh. Lúc đó, cậu bé Đặng Văn Ngữ mới bừng tỉnh, chuyên tâm học hành và tiến bộ rõ rệt từng ngày. Những thành tích Đặng Văn Ngữ đạt được trở thành niềm tự hào của cha mẹ và cả gia tộc.

Sau đó, cậu bé Đặng Văn Ngữ được được gửi ra Hà Nội học trường Trung học bảo hộ. Năm 20 tuổi, chàng thanh niên Đặng Văn Ngữ đã thi đỗ cả hai bằng Tú tài bản xứ và Tú tài Tây, được học bổng vào thẳng trường Đại học Y Dược Đông Dương. Bước chân vào giảng đường đại học, Đặng Văn Ngữ say mê nghiên cứu, đắm mình trong các phòng thí nghiệm. Năm 1937, Đặng Văn Ngữ tốt nghiệp bác sĩ Y khoa, anh về Huế cưới vợ - vị ái nữ của cụ Tôn Thất Đàn, đẹp người đẹp nết. Giữa lựa chọn ở lại Huế mở bệnh viện tư với việc ở lại trường làm phụ tá với mức trợ cấp ít ỏi, Đặng Văn Ngữ vẫn quyết định đưa vợ ra Hà Nội và về công tác tại trường. Nỗ lực của bác sĩ Đặng Văn Ngữ đã kết trái ngọt. Ông trở thành giảng viên người Việt đầu tiên, kiêm trưởng phòng thí nghiệm kí sinh trùng của Đại học Y Dược. Với 19 công trình khoa học được công bố, ông được xem là “nhà kí sinh trùng học hàng đầu châu Á”.

Sau đó, thầy giáo trẻ Đặng Văn Ngữ tiếp tục tu nghiệp tại Nhật Bản - đất nước có nhiều thành tựu về kí sinh trùng học thời bấy giờ. Ông hăm hở lao vào nghiên cứu các loại nấm, truy nguyên nguồn gốc bệnh lao, bệnh đường ruột… Trong thời gian đó, quân đội Mỹ đã sử dụng penicillin để chữa bệnh cho quân nhân, nhưng việc điều chế được giữ bí mật tuyệt đối. Ông đã nghiên cứu, tìm được giống penicillin ở Nhật và được Nhật ứng dụng vào thực tế.

Cách mạng Tháng Tám thành công, Việt Nam giành được độc lập nhưng tình hình trong nước vẫn vô cùng rối ren. Nghe theo tiếng gọi của Tổ quốc, giáo sư Đặng Văn Ngữ quyết tâm trở về quê hương, mang theo vật bất li thân là những ống nghiệm chứa mầm penicillin.

Trong bối cảnh kháng chiến chống Pháp, thuốc men, đặc biệt là kháng sinh chống nhiễm khuẩn vô cùng khan hiếm, chỉ bằng những vật dụng vô cùng thô sơ như ống tre, ống nứa, ông đã chế tạo được liều penicillin đầu tiên. Từ đây, các chế phẩm penicillin đã được sản xuất và chuyển ra tiền tuyến, kịp thời cứu chữa các thương binh Việt Nam.

Sau ngày giải phóng, giáo sư Đặng Văn Ngữ trở thành người sáng lập và là Viện trưởng đầu tiên của Viện Sốt rét, Kí sinh trùng và Côn trùng Việt Nam. Ông cùng đồng nghiệp đã nghiên cứu kết hợp nhiều biện pháp phòng chống bệnh sốt rét và cuối cùng đã khống chế được ở miền Bắc. Nhưng tại chiến trường miền Nam, bệnh sốt rét vẫn hành hạ chiến sĩ ta không kém gì bom đạn Mỹ. Giáo sư Đặng Văn Ngữ lãnh đạo một đoàn cán bộ của Viện vượt Trường Sơn vào miền Tây Thừa Thiên, lập trạm nghiên cứu tìm vacxin chống sốt rét ngay tại chỗ. Công việc vừa bắt đầu thì một trận bom B52 rải thảm của Mỹ làm cả trạm hi sinh. Đó là ngày 1/4/1967, khi ấy, Giáo sư Đặng Văn Ngữ mới 57 tuổi.

Hướng đến lứa tuổi thiếu nhi, cuốn sách Đặng Văn Ngữ - Tận hiến cả cuộc đời kể lại cuộc đời của một trong những nhà khoa học tiêu biểu của Việt Nam trong thế kỉ 20 dưới hình thức tranh truyện với ngôn từ dễ hiểu và hình minh họa sống động.

Cuốn sách Đặng Văn Ngữ - Tận hiến cả cuộc đời nằm trong bộ sách Danh nhân khoa học Việt Nam của NXB Kim Đồng. Bộ sách giới thiệu những gương mặt tiêu biểu trong giới khoa học Việt Nam thế kỉ 20 như: Đặng Văn Ngữ, Trần Đại Nghĩa, Tạ Quang Bửu (dự kiến trong năm 2025, ra mắt các ẩn phẩm tiếp theo: Nguyễn Văn Huyên, Lê Văn Thiêm, Phạm Ngọc Thạch, Tôn Thất Tùng, Nguyễn Công Tiễu, Hoàng Xuân Hãn…). Bằng những con đường khác nhau, trong những lĩnh vực khác nhau, họ đã đặt nền móng và xây đắp nên nền khoa học theo hướng hiện đại, góp phần lớn vào công cuộc xây dựng và phát triển đất nước. Bộ sách giúp độc giả trẻ tìm hiểu một cách vắn tắt, ngắn gọn về cuộc đời, con đường cống hiến sức lực, trí tuệ của thế hệ cha anh đi trước, từ đó truyền cảm hứng khám phá lịch sử dân tộc, khơi gợi niềm đam mê nghiên cứu khoa học, nuôi dưỡng tinh thần cống hiến, trách nhiệm xã hội cho thế hệ trẻ.