Cánh cửa dẫn vào chiều sâu văn hóa Nhật Bản

Trong bối cảnh toàn cầu hóa và sự quan tâm ngày càng lớn đến tiếng Nhật, nhu cầu tìm hiểu sâu hơn về Kanji không còn giới hạn trong giới học thuật mà đã lan rộng tới cả những độc giả phổ thông yêu thích văn hóa Nhật.

Việc Kanji được du nhập từ Trung Quốc và sau đó được “Nhật hóa” để phù hợp với ngôn ngữ bản địa là một minh chứng điển hình cho cách Nhật Bản tiếp thu có chọn lọc, sáng tạo và biến đổi văn hóa ngoại lai thành nét đặc trưng của riêng mình. Quá trình này không hề đơn giản. Từ một hệ thống chữ Hán nguyên bản, người Nhật đã phát triển các biến thể như chữ quốc tự (kokuji – các chữ Hán do người Nhật tự sáng tạo), chữ tục tự, và cả những ký tự cá nhân không được quy chuẩn – thể hiện sự linh hoạt và cá tính trong cách sử dụng ngôn ngữ viết.

Một bộ sách gần đây của học giả ngôn ngữ học nổi tiếng người Nhật Hiroyuki Sasahara, do Omega Plus xuất bản, đã góp phần hệ thống hóa và phân tích sâu sắc quá trình hình thành, phát triển và hiện đại hóa của Kanji tại Nhật Bản. Với hai cuốn “Kanji - Lịch sử phát triển và biến hóa của chữ Hán ở Nhật Bản” và “Kanji hiện đại - Chữ Hán trong đời sống Nhật Bản hiện nay”, tác giả không chỉ đơn thuần mô tả chữ viết như một công cụ, mà tiếp cận Kanji như một hiện tượng văn hóa gắn liền với lịch sử, tâm lý, thẩm mỹ và bản sắc dân tộc.

Ở cuốn sách đầu tiên, Hiroyuki Sasahara đi từ những tiếp xúc ban đầu giữa Nhật Bản và Trung Hoa, cho đến khi người Nhật chủ động điều chỉnh, thêm bớt, hoặc tạo mới chữ Hán để thể hiện những khái niệm đặc trưng chỉ có trong văn hóa Nhật. Những nội dung như “chữ ma” (幽霊文字) – những chữ không ai còn đọc được nhưng vẫn tồn tại trong văn bản, hay những chữ chỉ dùng trong nghề đặc thù – mở ra một thế giới phong phú, vừa quen vừa lạ với ngay cả những người đã học tiếng Nhật lâu năm.

Trong khi đó, ở cuốn sách thứ hai, tác giả tập trung phân tích cách chữ Hán được ứng dụng trong xã hội Nhật Bản đương đại. Bên cạnh các vấn đề mang tính ngôn ngữ học như cách viết, số nét, cách chọn dùng giữa Kanji, hiragana và katakana, Sasahara còn khảo sát vai trò của Kanji trong văn hóa thị giác, cảm xúc và giao tiếp hiện đại. Từ thực đơn món ăn, bảng hiệu cửa hàng đến các tài liệu hành chính, Kanji không chỉ là một hệ thống ngôn ngữ mà còn là phương tiện thẩm mỹ và truyền đạt tinh tế.

Điểm đặc biệt trong cách tiếp cận của Sasahara là ông không chỉ nhìn chữ từ góc nhìn nội địa, mà còn mở rộng phân tích so sánh giữa các nước sử dụng chữ Hán như Trung Quốc, Hàn Quốc và Việt Nam. Qua đó, người đọc không chỉ hiểu sâu về Kanji mà còn nhìn thấy một phần trong lịch sử giao thoa văn hóa của khu vực Đông Á.

Học giả Hiroyuki Sasahara, hiện là giáo sư tại Đại học Waseda, đã tham gia nhiều dự án nghiên cứu quốc gia như chỉnh sửa danh sách Kanji thông dụng, Kanji JIS, và các tiêu chuẩn Kanji trong tên người. Ông từng nhận giải thưởng Kindaichi Kyosuke và Shirakawa Shizuka – hai giải thưởng danh giá trong lĩnh vực ngôn ngữ học Nhật Bản. Phong cách viết của ông được đánh giá là dung hòa giữa tính học thuật nghiêm túc và khả năng truyền tải hấp dẫn cho cả độc giả phổ thông.

Trong bối cảnh tiếng Nhật ngày càng phổ biến tại Việt Nam, đặc biệt với làn sóng du học, lao động và giao lưu văn hóa, bộ sách này có thể xem là một tài liệu tham khảo hữu ích không chỉ cho giáo viên, sinh viên ngành Nhật ngữ học, mà cả những người làm biên – phiên dịch, nghiên cứu văn hóa hoặc đơn giản là yêu thích tìm hiểu ngôn ngữ phương Đông.

Quan trọng hơn, hành trình của chữ Kanji phản ánh một câu chuyện lớn hơn – đó là hành trình bản địa hóa tri thức toàn cầu để tạo nên bản sắc riêng. Điều này không chỉ đúng với Nhật Bản, mà còn mang tính gợi mở với nhiều quốc gia đang đi trên con đường phát triển trong thời đại hội nhập. Trong một thế giới toàn cầu hóa, nơi các nền văn hóa liên tục va chạm và dung hợp, bài học từ cách Nhật Bản tiếp nhận và cải biến Kanji là một minh chứng sinh động cho tinh thần tự chủ văn hóa.

Khi một hệ thống chữ viết tưởng như cứng nhắc lại có thể chứa đựng sự linh hoạt và sáng tạo lớn đến vậy, người đọc sẽ hiểu vì sao Kanji không chỉ là một phần của tiếng Nhật, mà còn là một phần quan trọng để hiểu được tâm hồn Nhật Bản. Và khi lật giở từng trang sách của Hiroyuki Sasahara, điều mà độc giả nhận được không chỉ là kiến thức ngôn ngữ, mà là một cái nhìn toàn cảnh về mối liên hệ khăng khít giữa ngôn ngữ và văn hóa – điều đang ngày càng có ý nghĩa trong xã hội số hiện nay.