“Duyên: Hiện thực, Trừu tượng, Thiền họa“: Khám phá di sản nghệ thuật của họa sĩ Trần Phúc Duyên
(PNTĐ) - Cuốn sách "Duyên: Hiện thực, Trừu tượng, Thiền họa" là sự kết tinh của 6 năm nghiên cứu và sưu tầm, mang đến cái nhìn sâu sắc về cuộc đời và sự nghiệp sáng tạo đột phá của người họa sĩ tài hoa Trần Phúc Duyên - người đã khẳng định dấu ấn riêng biệt trên bản đồ mỹ thuật Việt Nam.
Nhân kỷ niệm 100 năm thành lập Trường Mỹ Thuật Đông Dương, một sự kiện văn hóa nghệ thuật trọng đại, Omega Plus, Phạm Lê Collection, cùng gia đình cố họa sĩ Trần Phúc Duyên và Trường Đại Học Mỹ Thuật Việt Nam phối hợp ra mắt cuốn sách "Duyên: Hiện thực, Trừu tượng, Thiền họa". Cuốn sách kết tinh của 6 năm nghiên cứu và sưu tầm, mang đến cái nhìn sâu sắc về cuộc đời và sự nghiệp sáng tạo đột phá của họa sĩ tài hoa, người đã khẳng định dấu ấn riêng biệt trên bản đồ mỹ thuật Việt Nam.
Trần Phúc Duyên (1923-1993), sinh ra trong một gia đình giàu truyền thống tại Hà Nội, chọn học Khoa Sơn mài, một lĩnh vực đang phát triển mạnh mẽ thời bấy giờ, tại Trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương. Tuy nhiên, cuộc đời và sự nghiệp của ông lại mang một chiều hướng đặc biệt khi ông chọn sống và làm việc tại Thụy Sĩ suốt phần lớn thời gian sau này. Đây chính là điểm nhấn quan trọng tạo nên sự khác biệt trong phong cách và con đường nghệ thuật của ông.
"Duyên: Hiện thực, Trừu tượng, Thiền họa" không chỉ giới thiệu về cuộc đời, mà còn là một cuộc hành trình khám phá sâu sắc những giai đoạn quan trọng trong sự nghiệp sáng tác của ông. Sách tái hiện ba giai đoạn rõ nét trong phong cách tranh của Trần Phúc Duyên: từ sự tinh tế và chân thực trong những bức tranh phong cảnh, sinh hoạt đậm chất văn hóa Việt Nam, qua giai đoạn hội họa Thiền họa với những biểu tượng sâu sắc, đến những tác phẩm Trừu tượng tối giản đầy tinh tế, thể hiện sự trưởng thành và khám phá nghệ thuật không ngừng của ông. Sự chuyển biến này không chỉ đơn thuần là sự thay đổi phong cách, mà còn là minh chứng cho hành trình nội tâm, sự tìm tòi và khám phá nghệ thuật không ngừng nghỉ của họa sĩ.
Giám tuyển Ace Lê cho biết: “Trong suốt cuộc đời và sự nghiệp của mình, Trần Phúc Duyên như một người lữ hành lặng lẽ đầy nội tâm. Trong sự nghiệp của ông, chúng ta có thể nhận ra ba lối tranh rõ rệt: Phong cách Đông Dương, chủ yếu là tranh phong cảnh và sinh hoạt đặc trưng của văn hóa Việt Nam; càng về sau thì thiên về Thiền họa có biểu tượng, cuối cùng là tranh Trừu tượng tối giản thuần túy” .
Bên cạnh việc tái hiện cuộc đời và sự nghiệp sáng tác, cuốn sách còn có những phân tích sâu sắc về tư duy nghệ thuật của Trần Phúc Duyên. Ông không chỉ là một họa sĩ xuất sắc, mà còn là một nhà tư duy nghệ thuật tiên phong khi kết hợp tinh hoa hội họa phương Đông và phương Tây, đặc biệt là sự dung hòa giữa phong cách hàn lâm của Tây phương và lối vẽ thủy mặc văn nhân họa của Đông phương, trên chất liệu sơn mài truyền thống. Sự cống hiến trọn vẹn cho nghệ thuật sơn mài của ông, ngay cả khi phải đối mặt với những khó khăn khi sinh sống và làm việc ở nước ngoài, đã biến ông trở thành một "artiste laqueur" (họa sĩ sơn mài) thực thụ. Đây chính là một nét riêng biệt, một tài năng đặc biệt của ông, được các nhà nghiên cứu và phê bình nghệ thuật đánh giá cao.
Chia sẻ về quá trình sưu tầm bộ sưu tập vô giá mà họa sĩ Trần Phúc Duyên để lại, hai nhà sưu tầm Phạm Quốc Đạt - Lê Quang Vinh bộc bạch: “Ngắm nhìn những bức tranh đã phủ đầy bụi thời gian, mở lại những ký họa từ thời ông còn là sinh viên của Trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương, lần giở những cuốn số tay ghi chép của ông, chúng tôi thầm hứa sẽ đưa ông và nghệ thuật của ông trở về với quê hương Việt…”.
Nhà nghiên cứu mỹ thuật Quang Việt, tác giả của nhiều đầu sách quan trọng về lịch sử mỹ thuật Việt Nam, thì cho rằng Trần Phúc Duyên sử dụng sơn điêu luyện, thanh thản như một họa sỹ, nhà thư pháp Trung Hoa sử dụng mực. “Có thể nói, đưa thủy mặc vào trong sơn mài, hội họa Trần Phúc Duyên dường như đã đi thêm một bước đáng kể từ phần cốt sang phần hồn, từ thể xác sang nội tâm, từ tả thực sang tượng trưng gợi mở,” ông Quang Việt nói.
Cuốn sách còn có những chia sẻ từ bà Trần Tường Vân, cháu gái của họa sĩ, và bà Vân Vi, Giám tuyển, Đồng sáng lập The Muse Artspace, mang đến những góc nhìn chân thực và sâu sắc về cuộc đời và con người Trần Phúc Duyên. Những chi tiết chân thực về cuộc sống và công việc của ông ở Thụy Sĩ, nơi ông đã sáng tạo và cống hiến cho nghệ thuật trong suốt nhiều thập niên, sẽ là nguồn cảm hứng lớn cho độc giả.
"Duyên: Hiện thực, Trừu tượng, Thiền họa" không chỉ đơn thuần là một cuốn sách về nghệ thuật, mà còn là một hành trình khám phá con người, tâm hồn, và tinh thần sáng tạo của một nghệ sĩ tài hoa và kiên trì. Sách được ra mắt vào ngày 04/01/2025 tại Phòng trưng bày của Trường Đại Học Mỹ Thuật Việt Nam. Sự kiện sẽ là một dịp quý báu để những người yêu thích nghệ thuật hội họa, đặc biệt là nghệ thuật sơn mài, có cơ hội tìm hiểu về một tài năng nghệ thuật đặc biệt, người đã làm nên dấu ấn sâu đậm trong dòng chảy mỹ thuật Việt Nam.
