Bổ sung quyền liên quan của cơ quan báo chí vào Luật Sở hữu trí tuệ

Đề nghị Cơ quan chủ trì soạn thảo nghiên cứu, bổ sung quy định về quyền liên quan của cơ quan báo chí, đại biểu Quốc hội Hoàng Minh Hiếu (Đoàn Nghệ An) cho rằng, đây là một loại quyền đã được pháp luật của nhiều nước cập nhật vào Luật Sở hữu trí tuệ để bảo đảm sự phát triển của báo chí trước sự cạnh tranh của các loại hình truyền thông mới, đặc biệt là truyền thông mạng xã hội. Nhờ đó, cơ quan báo chí có quyền cho phép hoặc ngăn chặn việc sao chép, trích xuất, khai thác thương mại nội dung báo chí, đặc biệt trên nền tảng số, công cụ tìm kiếm và mạng xã hội.

Đại biểu Hoàng Minh Hiếu (Đoàn Nghệ An) thảo luận

Theo đại biểu, đề xuất quyền này là bởi, hiện nay, các nền tảng mạng xã hội, đặc biệt là các mạng xã hội có số lượng người dùng lớn đang thu lợi đáng kể nhờ hiển thị, tổng hợp, trích đoạn hoặc đặt liên kết nội dung báo chí. Tin tức đang trở thành tài nguyên để các nền tảng này tăng thời gian truy cập, quảng cáo và thậm chí là đào tạo mô hình AI. Trong khi đó, cơ quan báo chí phải chịu chi phí sản xuất tin tức nhưng lại không được chia sẻ doanh thu tương xứng, dẫn đến việc nguồn thu của báo chí truyền thống suy giảm mạnh.

Đại biểu cho rằng: "Tin tức là hàng hóa công đặc biệt, có vai trò rất quan trọng đối với xã hội. Nếu báo chí không có nguồn lực, chất lượng thông tin suy giảm, sẽ có khả năng dẫn đến tình trạng tin giả và thông tin bị thao túng".

Theo đại biểu, hiện nay Luật sở hữu trí tuệ nước ta chỉ mới quy định về quyền liên quan của một số loại hình như quyền liên quan của nhà sản xuất bản ghi âm, ghi hình, quyền liên quan của nhà phát sóng, của người biểu diễn mà chưa quy định về quyền liên quan của cơ quan báo chí. Luật chỉ mới chủ yếu bảo vệ quyền tác giả của nhà báo, không điều chỉnh đối với việc tổng hợp, đánh dấu, lập chỉ mục, trích đoạn, khai thác dữ liệu báo chí. Các hình thức này không sao chép toàn bộ tác phẩm nhưng lợi dụng giá trị đầu tư của báo chí, khiến cơ quan báo chí khó yêu cầu bồi thường theo cơ chế quyền tác giả.

Việc không có quy định về quyền liên quan, thì báo chí thiếu cơ sở pháp lý để khởi kiện hoặc yêu cầu dỡ bỏ nội dung bị khai thác trái phép. Quyền này cung cấp cơ sở pháp lý rõ ràng để yêu cầu cấp phép; thương lượng phí; hạn chế hành vi sao chép đoạn trích; bảo vệ đầu tư của cơ quan báo chí vào việc nâng cao chất lượng của tin tức.

Đai biểu Hoàng Minh Hiếu cho rằng, việc bổ sung quy định về quyền liên quan của cơ quan báo chí là phù hợp với xu hướng phát triển của pháp luật về sở hữu trí tuệ trên thế giới.

Đại biểu dẫn ví dụ, hiện nay, nhiều nước trên thế giới đã đưa quy định này vào luật, tạo tiền lệ quốc tế rõ ràng như ở Liên minh châu Âu và các quốc gia thành viên; Australia, Canada. Ở Châu Á, Hàn Quốc cũng đang xem xét để thông qua quy định này trong thời gian sắp tới. Và quan trọng hơn là việc triển khai các quy định này trong thời gian vừa qua đã có những hiệu quả tích cực. 

Chính vì vậy, vào thời điểm hiện nay, đại biểu cho rằng việc bổ sung quyền liên quan của cơ quan báo chí vào Luật Sở hữu trí tuệ là phù hợp để tránh sự chậm trễ trước yêu cầu phát triển nhanh chóng của các loại hình truyền thông mới. Việc bổ sung quyền này cũng phù hợp với mục tiêu chính sách mà chính phủ đã đặt ra là cập nhật Luật Sở hữu trí tuệ với các xu hướng phát triển mới trên thế giới. 

Các đại biểu dự kỳ họp

Theo đại biểu, vì cách đây 3 năm, khi chúng ta sửa đổi, bổ sung Luật Sở hữu trí tuệ, chúng tôi cũng đã nêu vấn đề cần bổ sung quy định về việc cho phép sử dụng dữ liệu được truy cập hợp pháp để đào tạo AI, nhưng lúc đó được giải trình là thời điểm chưa phù hợp. Tuy nhiên, chỉ sau 3 năm, cho đến nay, trong lần sửa luật lần này, chúng ta đã nghiên cứu phải bổ sung quy định này vào Luật Sở hữu trí tuệ, nhưng chúng tôi cho rằng là vẫn chậm so với cuộc đua phát triển AI trên toàn cầu. 

Từ những lý do trên, đại biểu đề nghị Cơ quan soạn thảo nghiên cứu và bổ sung ngay vào dự thảo Luật các quy định về quyền liên quan của cơ quan báo chí, với các nội dung cụ thể như quy định quyền của cơ quan báo chí trong việc cho phép hoặc không cho phép sao chép, lưu trữ, lập chỉ mục, hiển thị đoạn trích, tổng hợp khai thác tin tức báo chí hoặc trích dẫn có tính hệ thống nhằm tạo dịch vụ cạnh tranh với báo chí…

Theo đại biểu, đối với các doanh nghiệp thu lợi từ việc sử dụng nội dung báo chí trên các nền tảng số thì phải chia sẻ doanh thu với cơ quan báo chí trên cơ sở thương lượng giữa hai bên. Tuy nhiên, đi cùng với quyền này là những giới hạn như không áp dụng đối với việc trích dẫn ngắn phi thương mại nhằm phục vụ hoạt động nghiên cứu, giáo dục; đưa liên kết thuần tuý mà không kèm theo đoạn trích đáng kể, khai thác vì mục đích nghiên cứu khoa học, không ảnh hưởng đến khai thác thương mại thông thường của báo chí...

Về thời hạn bảo hộ, đại biểu Hoàng Minh Hiếu cho rằng, để bảo đảm quy định này không quá dài có thể dẫn đến việc hạn chế dòng chảy thông tin, đồng thời không quá ngắn để đủ tạo động lực kinh tế, kinh nghiệm của pháp luật các nước cho thấy quyền liên quan của cơ quan báo chí có thời hạn là thường là 2 năm kể từ ngày tác phẩm báo chí được công bố lần đầu; hết thời hạn này, nội dung báo chí được khai thác theo quy định chung của pháp luật về quyền tác giả và quyền liên quan.