Nhu cầu điện năng ngày càng lớn, cần những “cú hích” táo bạo nhưng khoa học
(PNTĐ) - Chiều 8/12, Quốc hội thảo luận tại hội trường về dự thảo Nghị quyết của Quốc hội về cơ chế, chính sách phát triển năng lượng quốc gia giai đoạn 2026 – 2030.
Đại biểu Trịnh Thị Tú Anh (Đoàn Lâm Đồng) cho rằng, Việt Nam đang bước vào giai đoạn chuyển đổi năng lượng sâu rộng, trong khi yêu cầu về an ninh năng lượng, giảm phát thải và duy trì tăng trưởng ở mức cao ngày càng trở nên cấp thiết. Những thách thức này đòi hỏi phải có những lựa chọn chiến lược dài hạn, trong đó điện hạt nhân mô-đun nhỏ (SMR) là một hướng đi đáng cân nhắc và phù hợp với điều kiện Việt Nam.
Đại biểu dẫn ví dụ kinh nghiệm quốc tế, trên thế giới, SMR không còn là câu chuyện thí điểm, nhiều quốc gia đã thương mại hóa hoặc đang đi rất nhanh như: Mỹ, Canada, Pháp và Anh... Một số quốc gia châu Á có điều kiện tương đồng với Việt Nam cũng đang lựa chọn SMR cho các khu vực hạ tầng yếu, hải đảo, vùng sâu, vùng xa. Điểm chung của họ là không đặt gánh nặng đầu tư lên duy nhất Nhà nước, mà huy động các tập đoàn năng lượng, công nghiệp chế tạo, công nghệ môi trường cùng tham gia.
Đại biểu Trịnh Thị Tú Anh đồng tình với quy định khuyến khích doanh nghiệp khu vực nhà nước và tư nhân tham gia nghiên cứu, đầu tư phát triển điện hạt nhân mô-đun nhỏ như trong dự thảo, bởi đã mở ra một cơ chế linh hoạt hơn rất nhiều so với cách tiếp cận truyền thống. Điện hạt nhân trước đây gần như chỉ do Nhà nước đảm nhận, quy mô dự án lớn, thời gian đầu tư dài và yêu cầu kỹ thuật rất cao. Với SMR, cách tiếp cận mới cho phép huy động sáng tạo kỹ thuật, tăng khả năng nội địa hóa và chủ động công nghệ.
Theo đại biểu lĩnh vực này đòi hỏi nguồn lực lớn, công nghệ cao, chuỗi cung ứng dài hạn. Nếu chỉ dựa vào ngân sách nhà nước thì không thể tạo được hệ sinh thái công nghiệp hạt nhân hiện đại. Việc huy động doanh nghiệp nhà nước cùng doanh nghiệp tư nhân sẽ giúp đa dạng hóa nguồn lực, chia sẻ rủi ro và thúc đẩy đổi mới sáng tạo.
Thứ hai, nhiều nước đã chứng minh mô hình công - tư mang lại hiệu quả cao. Doanh nghiệp tư nhân có động lực đầu tư, tiếp cận công nghệ nhanh, còn doanh nghiệp nhà nước giữ vai trò dẫn dắt, bảo đảm an ninh - an toàn và định hướng chiến lược. Sự kết hợp này giúp rút ngắn thời gian nghiên cứu, thử nghiệm và triển khai dự án.
Thứ ba, khuyến khích doanh nghiệp nghiên cứu và đầu tư SMR cũng đồng nghĩa mở ra cơ hội hình thành ngành công nghiệp chế tạo mô-đun trong nước, tạo việc làm chất lượng cao và nâng vị thế khoa học - công nghệ của Việt Nam trong chuỗi giá trị hạt nhân toàn cầu.
Tuy nhiên, theo đại biểu Trịnh Thị Tú Anh, phát triển SMR phải đi kèm với điều kiện: an toàn – trách nhiệm – minh bạch. Điện hạt nhân luôn đòi hỏi những tiêu chuẩn cao nhất về an toàn, an ninh và quản lý rủi ro. Việc khuyến khích doanh nghiệp tham gia không có nghĩa là “mở cửa hoàn toàn”.
Đại biểu kiến nghị, một là, cần xây dựng khung pháp lý riêng cho SMR, bao gồm cấp phép thiết kế, thẩm định công nghệ, giám sát vận hành và kiểm soát chất thải phóng xạ. Hai là, yêu cầu năng lực tài chính, năng lực công nghệ, và trách nhiệm môi trường rõ ràng đối với mọi doanh nghiệp tham gia, bảo đảm Nhà nước giữ vai trò kiểm soát cuối cùng. Ba là, triển khai thận trọng, có lộ trình, bắt đầu từ dự án nghiên cứu – thử nghiệm – trình diễn, đánh giá kỹ tác động xã hội và môi trường, lấy ý kiến cộng đồng một cách minh bạch.
“Khuyến khích không phải là buông lỏng, mà là tạo hành lang để những chủ thể có năng lực thực sự phát triển công nghệ mới, trong khi Nhà nước giữ vai trò điều tiết và giám sát tối cao”, đại biểu Trịnh Thị Tú Anh nói.
Đại biểu Nguyễn Thị Lan (Đoàn Hà Nội) nhận định việc lựa chọn công nghệ điện hạt nhân mô-đun nhỏ trong giai đoạn hiện nay là phù hợp. Tuy nhiên, mục tiêu trước mắt chủ yếu là phục vụ nghiên cứu, đào tạo nhân lực và từng bước làm chủ công nghệ chứ chưa thể kỳ vọng ngay vào hiệu quả kinh tế ngắn hạn.
Đại biểu cho rằng giai đoạn đầu cần có vai trò dẫn dắt của Nhà nước. Rất khó thu hút khu vực tư nhân khi suất đầu tư lớn, thời gian thu hồi vốn dài và rủi ro cao.
Đại biểu kiến nghị cách tiếp cận cần thận trọng, sau khi Việt Nam tích lũy đủ kinh nghiệm, kiểm soát tốt an toàn, hoàn thiện khung pháp lý và làm chủ công nghệ cốt lõi, lúc đó mới từng bước mở rộng quy mô để thu hút tư nhân. Lộ trình đi từ mô-đun nhỏ đến mô-đun lớn là phù hợp với thông lệ quốc tế và điều kiện thực tiễn của Việt Nam.
Đại biểu Phạm Văn Hòa (Đoàn Đồng Tháp) cho rằng, đây là lĩnh vực tiềm ẩn nguy cơ cao về an toàn tính mạng và tài sản người dân nếu xảy ra sự cố. Do đó, đại biểu đề nghị bước đầu chỉ nên cho phép thực hiện thí điểm.
Theo đại biểu, quy định khuyến khích doanh nghiệp Nhà nước và tư nhân tham gia nghiên cứu đầu tư như hiện tại còn quá chung chung, cơ quan soạn thảo cần làm rõ hơn nội dung này.
Các đại biểu Phạm Văn Hòa, đại biểu Nguyễn Thị Lệ Thủy (Đoàn Vĩnh Long) nhận định, việc mở rộng cho tư nhân tham gia theo quy định của dự thảo Nghị quyết mới chỉ dừng lại ở “dạng khẩu hiệu”, khuyến khích chung chung, thiếu khung chính sách cụ thể.
Với thời hạn Nghị quyết chỉ trong 5 năm, đại biểu bày tỏ băn khoăn, việc triển khai loại hình này là khó khả thi, do đó cần xem xét kỹ lưỡng hơn.
Các đại biểu nhấn mạnh, năng lượng là mạch máu của nền kinh tế. Trong bối cảnh cam kết Net Zero vào năm 2050 đang đến gần và nhu cầu điện năng ngày càng lớn, chúng ta cần những "cú hích" táo bạo nhưng khoa học.
SMR là cơ hội để Việt Nam vừa đảm bảo an ninh năng lượng, vừa từng bước làm chủ công nghệ cao. Việc trao quyền cho cả khu vực tư nhân tham gia lĩnh vực này thể hiện sự tin tưởng của nhà nước vào năng lực của doanh nghiệp Việt, đồng thời khẳng định quyết tâm trong việc đa dạng hóa nguồn năng lượng, giảm phụ thuộc vào nhiên liệu hóa thạch. Tuy nhiên, cần tiếp cận thật thận trọng, để phát triển điện hạt nhân mô-đun nhỏ một cách an toàn, hiệu quả, góp phần đảm bảo an ninh năng lượng quốc gia.
