Việt Nam chỉ nên có trường đại học và đại học, nếu đại học vùng là cấp trung gian thì cần xoá bỏ
(PNTĐ) - Thảo luận tại Tổ 11 chiều 22/10, các đại biểu Quốc hội đã nhất trí cao việc sửa đổi 3 dự án luật: Luật Giáo dục, Luật Giáo dục nghề nghiệp và Luật Giáo dục đại học.
Góp ý vào Dự thảo Luật Giáo dục đại học (sửa đổi), đại biểu Nguyễn Thanh Phương cho biết, với 8 năm công tác trong trường Đại học, cho thấy Hội đồng trường cũng có nhiều cái hay. Trong khi một số bình luận nói Hội đồng trường giống như rào cản, hoặc làm phức tạp quá vấn đề, hoặc có nhiều tranh chấp liên tục, nhưng theo đại biểu điều đó không đúng lắm. Có chăng là Nghị định 99 (hướng dẫn thi hành một số điều của Luật Giáo dục đại học 2018) đã quy định chức năng Hội đồng trường quá chi tiết, dẫn đến Hội đồng trường phải làm rất nhiều thủ tục.
Đại biểu chia sẻ: Chúng tôi hay nói, Đảng ủy và Hội đồng trường là chỗ dựa cho hiệu trưởng. Vì nếu các trường thu học phí (đặc biệt là trường tự chủ), nhiệm vụ của trường là phải trả lại cho người học kiến thức xứng đáng với số tiền thu vào. Nếu thu học phí vào mà hiệu trưởng không có ai giám sát việc chi tiêu cho đúng thì không được. Giống như việc Chính phủ muốn chi tiêu gì thì Quốc hội phải thông qua kế hoạch tài chính. Hội đồng trường thực ra là chỗ dựa rất tốt cho hiệu trưởng trong các hoạt động. Hội đồng trường thấy hiệu trưởng xài không đúng là chất vấn ngay, vì cứ 3 tháng là họp một lần.
Đại biểu bày tỏ băn khoăn về việc bỏ Hội đồng trường, khi Điều khoản thi hành chưa hợp lý khi quy định trong thời gian 3 tháng sau khi luật mới ra đời thì Hội đồng trường phải giao hết tất cả hồ sơ cho hiệu trưởng. Đại biểu lý giải, Hội đồng trường chọn hiệu trưởng và Bộ trưởng công nhận. Nhiệm kỳ hiệu trưởng phải theo nhiệm kỳ Hội đồng trường. Có nghĩa là khi Hội đồng trường hết thì hiệu trưởng cũng phải hết theo, làm sao hiệu trưởng còn được mà giao tài sản, giao hồ sơ cho ông ấy?” Vì vậy, đại biểu Nguyễn Thanh Phương đề nghị Ban soạn thảo cần phải điều chỉnh lại Điều khoản thi hành.
Chia sẻ về vấn đề bỏ Hội đồng trường, Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp Hoàng Thanh Tùng, Đoàn Đại biểu Quốc hội Thành phố Cần Thơ cho rằng, Nghị quyết 71 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển giáo dục và đào tạo đã chỉ đạo rõ là không tổ chức Hội đồng trường trong các cơ sở giáo dục công lập (trừ các trường công lập đạt chuẩn quốc tế). Thay vào đó, tinh thần chỉ đạo là thực hiện Bí thư cấp ủy kiêm người đứng đầu cơ sở giáo dục. Đại biểu Hoàng Thanh Tùng khẳng định: “Đây là một câu rất quan trọng, mang tính chỉ đạo rất rõ ràng, không phải câu mang tính nghiên cứu”.
Đại biểu Hoàng Thanh Tùng phân tích, khi Hội đồng trường kết thúc hoạt động, người đứng đầu cơ sở giáo dục (được hiểu là hiệu trưởng) phải được bổ nhiệm từ Bí thư cấp ủy. Tuy nhiên, Điều 46 (điều khoản chuyển tiếp) của dự thảo luật lại quy định khác.
Theo đó, Hội đồng trường kết thúc hoạt động và bàn giao trong thời gian 3 tháng. Các văn bản của Hội đồng trường tiếp tục có hiệu lực cho đến khi có văn bản thay thế, nhưng không quá 12 tháng.
Tức là văn bản của Hội đồng trường chỉ có hiệu lực tối đa 12 tháng, trừ phần nhân sự. Phần nhân sự hiện nay là Hội đồng trường chọn hiệu trưởng và phó hiệu trưởng. Sau đó, cơ quan quản lý cấp trên, tức là Bộ, sẽ phê chuẩn, công nhận chức danh hiệu trưởng.
Còn tại Khoản 3 Điều 46 dự thảo luật hiện quy định, hiệu trưởng tiếp tục thực hiện vai trò cho đến khi nghỉ hưu hoặc hết nhiệm kỳ. Còn trường hợp trong quyết định công nhận không có ghi thời hạn thì coi như đến hết nhiệm kỳ của Hội đồng trường đã bầu.
Theo đại biểu, quy định này là có vấn đề. Nó sẽ không thực hiện được đúng tinh thần chỉ đạo của Nghị quyết 71 là thực hiện Bí thư cấp ủy kiêm người đứng đầu cơ sở giáo dục. Nếu luật quy định như thế này, có nghĩa là phải thực hiện theo luật.
Ví dụ, nếu hiệu trưởng mới được bầu, mới được phê chuẩn 1 năm, thì ông ấy còn giữ chức 4 năm nữa (nhiệm kỳ trường là 5 năm). Ông ấy sẽ giữ chức 4 năm nữa mới thay được. Trong khi, tinh thần Nghị quyết 71 là Bí thư cấp ủy kiêm người đứng đầu. Nếu luật nói như vậy, thì Bí thư cấp ủy vẫn chỉ là Bí thư cấp ủy, không thể đứng được vai trò hiệu trưởng bởi vì luật đã quy định như thế”- đại biểu Hoàng Thanh Tùng nêu và đề nghị Ban soạn thảo xem xét lại nội dung này.
Theo Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp Hoàng Thanh Tùng, Nghị quyết 71 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển giáo dục và đào tạo nêu rõ việc bảo đảm vai trò chủ đạo của Nhà nước thông qua đầu tư công để dẫn dắt, thu hút nguồn lực xã hội, đảm bảo hiện đại hóa toàn diện hệ thống giáo dục.
Tuy nhiên, điều 5 trong dự thảo luật hiện nay chưa thể chế hóa đầy đủ tinh thần này. Dự thảo luật mới chỉ đề cập: Ngân sách nhà nước giữ vai trò chủ đạo, bảo đảm quyền tự chủ của cơ sở giáo dục đại học không phụ thuộc vào mức độ tự chủ tài chính; có cơ chế thu hút nguồn lực xã hội cho hiện đại hóa giáo dục đại học.
Vì vậy, Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp đề nghị Ban soạn thảo tính toán thêm để thể chế hóa được nội dung này theo đúng tính thần Trung ương. Đại biểu lưu ý: Tất nhiên không cần chép nguyên mẫu, nhưng phải thể chế hóa được làm sao để hiểu rằng cần phải có đầu tư công, và đầu tư công đóng vai trò là "cái mồi, là cái để dẫn dắt, thu hút đầu tư từ nguồn lực xã hội.
Cho rằng một điểm mới trong dự thảo luật được đánh giá phù hợp, đó là vai trò lãnh đạo trực tiếp của tổ chức Đảng trong các cơ sở giáo dục, Nghị quyết 71 có yêu cầu tăng cường vai trò lãnh đạo toàn diện, trực tiếp của tổ chức Đảng, nhất là vai trò của người đứng đầu cấp ủy trong các cơ sở giáo dục. Tuy nhiên, Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp Hoàng Thanh Tùng lý giải, khoản 3 Điều 15 của dự thảo luật cũng chỉ thể chế hóa được một phần. Theo đại biểu, có điểm mới là có nói đến vai trò của tổ chức Đảng, nhưng chỉ nói đến "toàn diện" mà không có "trực tiếp". "Toàn diện" và "trực tiếp" có ý nghĩa khác nhau, cho nên chỗ này tôi nghĩ phải rà soát thêm.
Đại biểu Đào Chí Nghĩa (Cần Thơ) cho biết, tại khoản 3, Điều 15 có quy định: Tổ chức Đảng Cộng sản Việt Nam trong cơ sở giáo dục đại học công lập thực hiện vai trò lãnh đạo toàn diện các mặt hoạt động của cơ sở, chỉ đạo về chiến lược, định hướng chính sách phát triển, cơ cấu tổ chức nhân sự, chủ trương quy động sử dụng các nguồn lực để thực hiện các nhiệm vụ chính trị tại cơ sở giáo dục đại học công lập cũng như là các cái công tác khác theo quy định của Đảng.
Tuy nhiên tại Điều 16 quy định về giám đốc đại học, hiệu trưởng trường đại học ở khoản 1 quy định: Giám đốc đại học, hiệu trưởng trường đại học và tương đương (gọi chung là hiệu trưởng) là người đứng đầu, đại diện theo pháp luật của cơ sở giáo dục đại học, chịu trách nhiệm về quản lý, điều hành hoạt động của các cơ sở theo quy định của pháp luật và quy chế hoạt động của cơ sở.
Theo đại biểu Đào Chí Nghĩa, nội dung này xác định hiệu trưởng là người đại diện pháp luật, điều hành toàn bộ hoạt động. Như vậy, mối quan hệ giữa lãnh đạo toàn diện của Đảng và trách nhiệm pháp lý của hiệu trưởng vẫn chưa được làm rõ về ranh giới, có thể có vướng mắc khi triển khai thực hiện luật, đặc biệt là trong các cơ sở tư thục hoặc liên tới quốc tế.
Vì vậy, đại biểu đề nghị cơ quan soạn thảo nghiên cứu bổ sung vào khoản 3 Điều 15 nội dung sau: Tổ chức Đảng lãnh đạo về định hướng chính trị, chiến lược phát triển, còn việc quản lý, điều hành hàng ngày của cơ sở sẽ được thực hiện bởi người đứng đầu theo quy định của pháp luật.
Dự thảo Luật cũng có quy định giáo dục đại học số. Theo đại biểu Đào Chí Nghĩa, đây là "khái niệm rất mới và chưa có tiêu chí quy định cụ thể về nền tảng, về kiểm định chất lượng". Do đó, đại biểu đề xuất Chính phủ sẽ ban hành một nghị định riêng quy định về mô hình hạ tầng cũng như các tiêu chuẩn bảo mật, sở hữu dữ liệu người học cũng như công nhận văn bằng điện tử.
Đại biểu cũng đề nghị cơ quan soạn thảo sẽ tiếp tục nghiên cứu thêm một nội dung liên quan đến chuyển đổi số đại học bao gồm hạ tầng, dữ liệu số ngành, về nền tảng dạy học trực tuyến quốc gia, về văn bằng số và định danh học thuật thống nhất.
Qua rà soát các điều khoản trong Dự thảo Luật Giáo dục đại học (sửa đổi), đại biểu Nguyễn Tuấn Anh, Trưởng Đoàn Đại biểu Quốc hội thành phố Cần Thơ góp ý liên quan tới mô hình tổ chức đại học. Theo đại biểu, hệ thống đại học Việt Nam ban đầu có các trường đại học, sau đó bổ sung thêm các học viện (cũng là trường đại học nhưng tên gọi khác). Gần đây, Luật Giáo dục Đại học quy định thêm loại hình đại học, Đại học Quốc gia và Đại học Vùng. Riêng Đại học vùng (mô hình đại học 2 cấp), thực tế cả nước hiện chỉ có 3 Đại học vùng bao gồm: Đại học Thái Nguyên (phụ trách khu vực trung du và miền núi phía Bắc), Đại học Huế (phụ trách khu vực miền Trung), Đại học Đà Nẵng (phụ trách khu vực miền Trung - Tây Nguyên).
Sau khoảng 25 năm thực hiện, tổng kết cho thấy mô hình hai cấp có một bất cập lớn nhất là về tổ chức bộ máy. Trong đại học có Ban Giám đốc, các đơn vị phục vụ đào tạo, và các trường thành viên. Các trường đại học thành viên này lại có bộ máy tương tự. Ví dụ, nếu một đại học có 10 trường thành viên, đại học có Ban Đào tạo thì 10 trường thành viên kia cũng có 10 phòng đào tạo. “Người ta thừa nhận bộ máy quá cồng kềnh, tiêu tốn rất nhiều tiền, thậm chí phải tăng số lượng sinh viên để hợp lý hóa chi phí” - đại biểu Nguyễn Tuấn Anh cho biết.
Đối chiếu theo tinh thần của Nghị quyết 18, 19, Nghị quyết 56 của Quốc hội và cả Nghị quyết 71 của Bộ Chính trị mới ban hành, đại biểu cho rằng, Dự thảo Luật Giáo dục đại học (sửa đổi) không nên đề cập cụ thể tới “Đại học vùng” (tại Điều 11, Điều 12).
Theo đại biểu phân tích, hiện nay sau khi tinh gọn bộ máy, sáp nhập tỉnh thì tính chất “vùng” của các Đại học vùng hiện tại không còn phù hợp, nhất là khi chúng ta đang thực hiện chuyển đổi số trong quản trị quốc gia.
Về vấn đề quản lý, Bộ Giáo dục và Đào tạo quản lý hàng trăm trường. Vậy không có lý do gì lại cần ba đại học vùng chỉ để quản lý một vài trường đại học thành viên bên trong. Cùng với đó, Nghị quyết 71 vừa ban hành yêu cầu xóa bỏ cấp trung gian, tinh gọn bộ máy và đặc biệt là sắp xếp lại các trường đại học. Tinh thần mới nhất là sắp xếp lại các trường, kể cả các trường của cơ quan trung ương đóng trên địa bàn hoặc trường do chính quyền địa phương quản lý, nhằm dễ tuyển sinh, sử dụng chung nguồn lực và cơ sở vật chất.
Hiện cả nước chỉ có ba đại học Vùng, với tinh thần Nghị quyết 71, nếu vẫn duy trì quy định về đại học vùng, việc thực hiện sắp xếp lại các trường tại các địa phương này chắc chắn sẽ khó khăn, vì việc sắp xếp sẽ bị giới hạn hoặc phải thực hiện lại sau này. (dự kiến quí I/2026 thực hiện sắp xếp các cơ sở giáo dục đại học, khi đó mặc nhiên đại học vùng đã nằm trong luật không thể sắp xếp hay tổ chức lại).
Trên cơ sở đó, đại biểu Nguyễn Tuấn Anh đề xuất 2 phương án giải quyết mà theo đại biểu sẽ giải quyết được vấn đề này tận gốc:
Phương án 1, quy định rõ trong luật rằng hệ thống giáo dục đào tạo không thể có đại học hai cấp, mà phải thống nhất là đại học một cấp. Việt Nam chỉ nên có Trường Đại học (đào tạo chuyên ngành sâu, một số chuyên ngành nhất định) và đại học (đào tạo đa ngành). Nếu thống nhất sẽ giải quyết được hai việc lớn: Thứ nhất, thực hiện ngay Nghị quyết 18, 19, Nghị quyết 56 và Nghị quyết 71; thứ hai là giúp tinh gọn bộ máy và quản lý dễ dàng hơn.
Phương án 2, nếu Phương án 1 không được chấp thuận, đề nghị Bộ Giáo dục và Đào tạo đánh giá lại nhanh chóng, cần xác định xem các đại học vùng hiện tại, nếu không có sinh viên, không đào tạo gì, có phải là cấp trung gian hay không. Nếu là cấp trung gian, cần kiên quyết xóa bỏ.
