Xây dựng hệ thống quản lý điều ước quốc tế trực tuyến tích hợp
(PNTĐ) - Sáng 31/10, tại kỳ họp thứ 10, góp ý dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Điều ước quốc tế, đại biểu Tạ Đình Thi (Đoàn Hà Nội) nhất trí cao và nhấn mạnh: Xây dựng hệ thống quản lý điều ước quốc tế trực tuyến tích hợp, cho phép các cơ quan tiếp nhận, xử lý, trả lời ý kiến một cách đồng bộ, nhanh chóng, minh bạch.
Trao quyền và tăng cường trách nhiệm cho cơ quan đề xuất
Đại biểu Tạ Đình Thi đánh giá cao hồ sơ dự án Luật đã được chuẩn bị công phu, thể hiện sự nỗ lực trong việc thể chế hóa chủ trương cải cách hành chính, cắt giảm thủ tục, phân cấp, phân quyền rõ ràng và mạnh mẽ hơn, góp phần nâng cao hiệu quả hội nhập quốc tế của đất nước, đặc biệt là thể chế hóa kịp thời Nghị quyết số 59-NQ/TƯ ngày 24/1/2025 của Bộ Chính trị về hội nhập quốc tế trong tình hình mới.
Đại biểu nhấn mạnh: Dự thảo Luật đã có một điều chỉnh rất quan trọng và hợp lý, đó là giao cho Thủ tướng Chính phủ thay thế Chính phủ trong việc trình Chủ tịch nước về các vấn đề như đàm phán, phê chuẩn, gia nhập điều ước quốc tế nhân danh Nhà nước (thể hiện tại các Điều 8, 30, 41).
Theo đại biểu, sự điều chỉnh này là phù hợp với Hiến pháp và Luật Tổ chức Chính phủ, vừa bảo đảm thẩm quyền của Chủ tịch nước, vừa phát huy vai trò, trách nhiệm cá nhân của người đứng đầu Chính phủ. Đây là một bước tiến trong cải cách thủ tục hành chính, giúp đẩy nhanh tiến độ mà vẫn duy trì được tính thống nhất và hiệu lực trong quản lý nhà nước về công tác điều ước.
Dự thảo Luật đã thể hiện rõ tinh thần trao quyền và tăng cường trách nhiệm cho cơ quan đề xuất - tức là các Bộ, cơ quan ngang Bộ, cơ quan thuộc Chính phủ.
Cụ thể, tại các Điều 30 và 39, cơ quan đề xuất được chủ động quyết định việc có cần lấy ý kiến của các cơ quan, tổ chức liên quan hay không, tùy theo tính chất, nội dung của điều ước quốc tế. “Quy định này giúp linh hoạt hóa quy trình, tránh máy móc, rút ngắn đáng kể thời gian chuẩn bị hồ sơ, nhất là đối với những điều ước có tính chất kỹ thuật, không quá phức tạp”- đại biểu nói.
Việc bổ sung quy định về đồng thời đề xuất ký và phê duyệt/phê chuẩn (Điều 71a mới) là một cơ chế rất thiết thực. Nó cho phép xử lý nhanh các điều ước đã rõ ràng, đủ cơ sở, đáp ứng yêu cầu về tốc độ trong đàm phán quốc tế, đặc biệt là trong bối cảnh hội nhập sâu rộng như hiện nay.
Đánh giá tác động về nguồn lực đối với các cơ quan thực thi chính
Một điểm nhấn quan trọng khác của Dự thảo là việc rút ngắn mạnh mẽ các thời hạn xử lý: Thời hạn lấy ý kiến các cơ quan từ 15 ngày xuống còn 10 ngày. Thời hạn kiểm tra của Bộ Ngoại giao từ 15-30 ngày xuống còn 10-15 ngày. Thời hạn thẩm định của Bộ Tư pháp từ 20-60 ngày xuống còn 10-20 ngày. Thời hạn thông báo đối ngoại của Bộ Ngoại giao từ 15 ngày xuống còn 10 ngày.
Đại biểu Tạ Đình Thi nhấn mạnh: “Những thay đổi này không chỉ là con số, mà phản ánh quyết tâm cắt giảm các rào cản hành chính, tạo sự chuyển biến rõ rệt về mặt tốc độ, đáp ứng đòi hỏi của thực tiễn công tác đối ngoại và hội nhập”.
Theo đại biểu, việc bổ sung Điều 72a về ủy quyền trong trường hợp đặc biệt là một quy định rất cần thiết. Nó tạo một cơ chế linh hoạt, cho phép Chủ tịch nước ủy quyền cho Thủ tướng Chính phủ trong một số trường hợp cấp bách, đột xuất về đối ngoại. Cơ chế này vừa bảo đảm tính nghiêm túc của pháp luật, vừa giải quyết được các tình huống thực tế phát sinh, giúp chúng ta chủ động hơn trên trường quốc tế.
Để hoàn thiện hơn nữa dự thảo Luật, đại biểu Tạ Đình Thi đề nghị Ban soạn thảo tiếp tục xem xét, làm rõ và hướng dẫn cụ thể hơn nữa các tiêu chí để xác định thế nào là "tính chất kỹ thuật", "trường hợp cấp bách", "điều ước quan trọng, phức tạp"... nhằm tránh sự khó khăn, lúng túng trong quá trình áp dụng sau này, bảo đảm tính thống nhất và hiệu quả.
Theo đại biểu, dự thảo đưa ra nhiều cơ chế linh hoạt nhưng lại sử dụng những cụm từ khó định lượng, dễ dẫn đến cách hiểu và áp dụng khác nhau giữa các cơ quan. Cụ thể: "Tính chất kỹ thuật" (Điều 73): Thế nào là sửa đổi, bổ sung "chỉ mang tính kỹ thuật"? Một sửa đổi về thuế suất trong hiệp định thương mại có phải là kỹ thuật không? Nếu không có hướng dẫn cụ thể, cơ quan đề xuất có thể ngại áp dụng hoặc áp dụng một cách tùy tiện, dẫn đến rủi ro pháp lý.
"Trường hợp cần thiết", "yêu cầu cấp bách về đối ngoại" (Điều 72a):Đây là những khái niệm rất trừu tượng. Việc xác định thế nào là "cấp bách" phụ thuộc hoàn toàn vào đánh giá chủ quan của cơ quan đề xuất, có thể dẫn đến tình trạng lạm dụng cơ chế đặc biệt này cho những việc không thực sự khẩn cấp, làm giảm ý nghĩa của quy trình thông thường.
Vì vậy, đại biểu đề nghị cần quy định các tiêu chí cụ thể, khách quan trong dự thảo Luật hoặc giao Chính phủ hướng dẫn thi hành.
Đại biểu dẫn ví dụ: Về "tính chất kỹ thuật": Có thể liệt kê danh mục các loại sửa đổi được coi là kỹ thuật (như sửa lỗi chính tả, cập nhật tên cơ quan, điều chỉnh về mặt số liệu kỹ thuật không làm thay đổi bản chất cam kết...).
Về "tình huống cấp bách", có thể nêu ví dụ như đàm phán trong khuôn khổ chuyến thăm cấp cao nước ngoài, ứng phó với các tình huống khẩn cấp về thiên tai, dịch bệnh có yếu tố quốc tế, hoặc để kịp tranh thủ các cơ hội tài chính, thương mại quan trọng có thời hạn.
Đại biểu nêu, nguy cơ "bỏ qua" ý kiến quan trọng do trao quyền chủ động quá lớn.Quy định cho phép cơ quan đề xuất được quyết định có lấy ý kiến các cơ quan, tổ chức liên quan hay không (Điều 30, 39). Mặt tích cực là rút ngắn thời gian, nhưng mặt tiêu cực là tiềm ẩn rủi ro khi một điều ước có tác động liên ngành nhưng không được lấy ý kiến đầy đủ.
Ví dụ, một điều ước về hợp tác nông nghiệp có thể ảnh hưởng đến môi trường, thương mại, hoặc an toàn thực phẩm, nhưng nếu cơ quan đề xuất (Bộ Nông nghiệp) đánh giá là "không cần thiết" thì sẽ bỏ qua ý kiến của Bộ Nông nghiệp và Môi trường, Bộ Công Thương...
Đại biểu Tạ Đình Thi đề nghị giao Chính phủ quy định một "danh mục các Bộ, ngành phải được lấy ý kiến bắt buộc" đối với từng lĩnh vực điều ước quốc tế trọng yếu.
Theo đại biểu, cần bổ sung cơ chế "cảnh báo rủi ro liên ngành" do Bộ Tư pháp hoặc Bộ Ngoại giao chủ trì thực hiện trong quá trình thẩm định/kiểm tra, để xác định những lĩnh vực cần phải lấy ý kiến bổ sung, từ đó đề nghị cơ quan đề xuất thực hiện.
Việc rút ngắn thời gian xử lý xuống còn 10 ngày, 5 ngày làm việc là một áp lực rất lớn lên các cơ quan như Bộ Ngoại giao, Bộ Tư pháp và các cơ quan được lấy ý kiến. Đại biểu cho rằng, nếu không được tăng cường nguồn lực (về con người, kinh phí, công nghệ), các cơ quan này có thể không đáp ứng được khối lượng công việc, dẫn đến hai hệ quả: một là, họ phản đối các đề xuất vì không kịp xem xét; hai là, việc thẩm định, góp ý trở nên qua loa, hình thức, làm tăng rủi ro trong quá trình đàm phán và thực thi điều ước.
Đại biểu đề nghị cần có đánh giá tác động về nguồn lực đối với các cơ quan thực thi chính. Trên cơ sở đó, có kế hoạch bố trí, tăng cường nguồn lực tương xứng với khối lượng và yêu cầu công việc mới.
Theo đại biểu, xây dựng hệ thống quản lý điều ước quốc tế trực tuyến tích hợp, cho phép các cơ quan tiếp nhận, xử lý, trả lời ý kiến một cách đồng bộ, nhanh chóng, minh bạch. Việc gửi hồ sơ điện tử (như đã đề cập tại Điều 21) là bước đi đúng hướng, nhưng cần được đầu tư bài bản hơn.
