Mục tiêu hướng tới một xã hội không có ma túy, không có người nghiện
(PNTĐ) - Chiều 25/11, Quốc hội thảo luận tại hội trường về Dự thảo Luật Phòng, chống ma túy (sửa đổi), các đại biểu cho rằng, đây là đạo luật then chốt, có tác động trực tiếp đến bảo đảm an ninh con người, an ninh xã hội và an ninh quốc gia.
Giám sát điện tử không phải để trừng phạt, mà là phương tiện bảo vệ người cai nghiện, giảm áp lực quản lý
Về quy định thời hạn cai nghiện lần đầu 24 tháng và lần thứ hai 36 tháng (Điều 28 dự thảo), đại biểu Nguyễn Thị Việt Nga (Đoàn Hải Phòng) cho rằng quy định này là đúng đắn và cần thiết, vì những lý do sau: Thứ nhất, thời hạn 24 tháng đối với lần đầu và 36 tháng đối với lần thứ hai là phù hợp với quy trình cai nghiện đầy đủ, bao gồm: tiếp nhận, phân loại; điều trị cắt cơn, giải độc; điều trị rối loạn tâm thần; giáo dục, tư vấn, phục hồi hành vi; lao động trị liệu; và giai đoạn chuẩn bị tái hòa nhập. Đây là quy trình mang tính khoa học, không thể thực hiện trong thời gian ngắn mà vẫn đảm bảo hiệu quả.
Theo đại biểu, thực tiễn cho thấy các mô hình cai nghiện ngắn hạn ở nhiều địa phương, thậm chí chỉ 3 - 6 tháng, đều dẫn đến tỷ lệ tái nghiện rất cao. Người nghiện thường chưa kịp ổn định thể chất thì rối loạn tâm lý, hành vi vẫn còn, dẫn đến dễ dàng quay lại sử dụng.
Ma túy tổng hợp, đặc biệt là các chất kích thích ATS hiện chiếm hơn 70% trong các vụ việc (theo thống kê của các cơ quan chức năng), gây tổn thương não bộ lâu dài, đòi hỏi quá trình trị liệu và phục hồi dài hạn.
Nếu chúng ta tiếp tục duy trì thời gian cai nghiện ngắn, pháp luật sẽ đứng sau thực tiễn, không đủ công cụ để bảo vệ chính người nghiện và cộng đồng. Vì vậy, quy định tăng thời hạn cai nghiện là cần thiết, hợp lý, phù hợp với bằng chứng khoa học, góp phần giảm tỷ lệ tái nghiện và cải thiện chất lượng cai nghiện.
Về quy định người nghiện từ 12 đến dưới 18 tuổi được cai nghiện bắt buộc tại trường giáo dưỡng (Điều 35 dự thảo), đại biểu đánh giá đây là chính sách thể hiện tính nhân văn sâu sắc, đồng thời phù hợp với Công ước quốc tế về quyền trẻ em.
Đại biểu nhất trí với quy định này vì những lý do, trường giáo dưỡng là môi trường vừa đảm bảo kỷ luật, vừa có chương trình giáo dục văn hóa, giáo dục nghề nghiệp. Điều này giúp các em không bị đứt gãy quá trình học tập, tránh mặc cảm, tránh môi trường tội phạm, điều rất dễ xảy ra khi đưa trẻ vào cơ sở cai nghiện chung với người trưởng thành.
Lứa tuổi 12 - 18 là giai đoạn chưa hoàn thiện về tâm sinh lý. Các em rất dễ bị lôi kéo, dụ dỗ. Vì vậy, phương án đưa vào trường giáo dưỡng thay vì cơ sở cai nghiện thông thường giúp bảo vệ các em khỏi nguy cơ bị tổ chức tội phạm tác động, lợi dụng.
Cùng với, Điều 35 dự thảo cũng quy định đầy đủ về thủ tục, hồ sơ, quyền đọc hồ sơ, quyền của gia đình, thời hạn chấp hành… cho thấy sự bảo đảm tối đa quyền trẻ em, đồng thời vẫn duy trì được tính răn đe và hỗ trợ phục hồi cần thiết. Đây là bước tiến quan trọng trong chính sách đối với người chưa thành niên sử dụng ma túy. Tuy nhiên, việc đưa người nghiện từ 12 đến dưới 18 tuổi cai nghiện bắt buộc tại các trường giáo dưỡng cần đồng bộ với việc bổ sung đầy đủ các trang thiết bị, nhân lực cho việc cai nghiện (cán bộ y tế, nhân viên hỗ trợ tâm lý...) với quy trình cai nghiện đầy đủ và khoa học để đảm bảo hiệu quả cai nghiện.
Về việc mở rộng sử dụng giám sát điện tử đối với người cai nghiện tự nguyện, người điều trị Methadone và người bị quản lý sau cai (quy định nằm rải rác tại Điều 23, 31, 32, 33 và quản lý sau cai), đại biểu cho rằng, đây là một trong những điểm mới táo bạo, tiến bộ, giúp hiện đại hóa công tác quản lý cai nghiện, phù hợp xu hướng quốc tế.
Theo đại biểu, giám sát điện tử giúp cơ quan chức năng phát hiện sớm nguy cơ tái nghiện, phát hiện việc tiếp xúc với “điểm nóng” ma túy hoặc nhóm đối tượng có nguy cơ cao. Điều này hỗ trợ rất lớn cho chính quyền cơ sở vốn đang thiếu nhân lực.
Khi người cai nghiện tự nguyện tại gia đình, cộng đồng không bị cô lập trong môi trường tập trung, giám sát điện tử chính là “hàng rào mềm” giúp họ giữ kỷ luật bản thân, tránh xa cạm bẫy ma túy nhưng vẫn không bị kỳ thị, không bị tách khỏi môi trường xã hội.
Trong điều trị Methadone - vốn cần tuân thủ nghiêm ngặt về thời gian và liều lượng - giám sát điện tử giúp: Theo dõi việc sử dụng thuốc; Phát hiện trường hợp bỏ liều, tăng liều bất thường; Hỗ trợ cảnh báo nguy cơ sốc ma túy hoặc sử dụng ma túy tổng hợp kết hợp, vốn đang gia tăng mạnh.
Đối với giai đoạn sau cai - vốn là giai đoạn nguy hiểm nhất - giám sát điện tử giúp cơ quan quản lý nắm dữ liệu di chuyển, tiếp cận, góp phần phòng ngừa tái nghiện, đồng thời phát hiện nhanh những biến động bất thường về sức khỏe hoặc hành vi.
"Như vậy, giám sát điện tử không phải để trừng phạt, mà là phương tiện bảo vệ người cai nghiện, giảm áp lực quản lý, tăng hiệu quả phòng ngừa"- đại biểu nói.
Đại biểu đề xuất, đối với quy định tăng thời hạn cai nghiện, cần tăng đầu tư cho cơ sở cai nghiện: cơ sở vật chất, đội ngũ tư vấn tâm lý, bác sĩ chuyên khoa, chương trình phục hồi hành vi… để bảo đảm người cai nghiện không chỉ được “giữ lại lâu hơn” mà thực sự được điều trị đúng phác đồ. Nếu không, việc kéo dài thời gian rất dễ biến thành hình thức giam giữ kéo dài, không tạo ra hiệu quả.
Đồng thời, cần quy định rõ trách nhiệm của tỉnh, thành phố, đặc biệt với các địa phương có số lượng người nghiện cao. Nếu không có mạng lưới cơ sở cai nghiện tương ứng, quy định về thời hạn dài hơn sẽ khó triển khai.
Cùng đó, cần cơ chế giám sát độc lập để việc cai nghiện bắt buộc không thay thế hoàn toàn cho biện pháp xã hội khác.
Đối với chính sách giám sát điện tử, theo đại biểu, đây là chính sách tiến bộ nhưng cũng tiềm ẩn nhiều thách thức nếu không triển khai bài bản. Vì vậy, đại biểu đề xuất, cần xây dựng quy chuẩn kỹ thuật thống nhất cho thiết bị giám sát điện tử, tránh trường hợp mỗi địa phương mua một kiểu, gây lãng phí và khó quản lý. Cần quy định rõ các vấn đề bảo mật dữ liệu cá nhân, lộ trình mã hóa thông tin, ai được quyền truy cập, tránh tình trạng sử dụng dữ liệu sai mục đích hoặc để lộ thông tin người cai nghiện, gây kỳ thị.
Cùng đó, phải có cơ chế xử lý ngay lập tức khi thiết bị báo động bất thường:Người ở gần điểm nóng, người đến khu vực nguy cơ, hoặc có dấu hiệu sức khỏe bất thường.
Nếu chỉ lắp thiết bị mà không có hệ thống phản ứng nhanh, hiệu quả sẽ không đạt được như kỳ vọng.
Cảnh báo nguy cơ lệ thuộc quá mức vào công nghệ. Giám sát điện tử chỉ là công cụ; yếu tố quyết định vẫn là con người: cán bộ theo dõi, gia đình, chính quyền cơ sở và mạng lưới công tác xã hội địa phương.
Giảm thiểu tội phạm phát sinh từ nghiện, và đảm bảo an ninh trật tự
Đại biểu Trần Thị Thu Phước (Đoàn Quảng Ngãi) ủng hộ kéo dài thời hạn cai nghiện bắt buộc dù có ý kiến cho rằng thời gian kéo dài là quá dài và gây tốn kém ngân sách.
Theo đại biểu, thực tế cho thấy thời gian cai nghiện ngắn (từ 6 đến 12 tháng) có hiệu quả rất thấp và tỉ lệ tái nghiện rất cao. Lý do là học viên chưa đủ thời gian để phục hồi não bộ, thay đổi hành vi và đào tạo nghề một cách bài bản qua năm giai đoạn cai nghiện bắt buộc.
Đại biểu nhấn mạnh việc kéo dài thời gian, tuy tốn kém trước mắt, nhưng sẽ "chặn đứng nguồn cầu trong thời gian dài," giảm thiểu tội phạm phát sinh từ nghiện, và đảm bảo an ninh trật tự. Đại biểu coi đây là chi phí đầu tư cho sự an toàn và xã hội.
Đại biểu ủng hộ quy định đưa người nghiện trong độ tuổi này vào trường giáo dưỡng để cai nghiện bắt buộc khi thuộc một trong các trường hợp quy định tại khoản 1 Điều 35.
Đại biểu Trần Thị Thu Phước cho rằng, môi trường trong trường giáo dưỡng do Bộ Công an quản lý vừa đảm bảo tính kỷ luật nghiêm minh để cắt cơn nghiện, vừa có điều kiện tổ chức học văn hóa, học nghề tốt hơn nhiều so với các cơ sở cai nghiện phổ thông. Việc đưa vào trường giáo dưỡng sẽ giúp các em tách khỏi môi trường xấu, vừa cai nghiện vừa được giáo dục, chuẩn bị tốt hơn cho việc tái hòa nhập cộng đồng.
Cần áp dụng đầy đủ quy trình cai nghiện để hạn chế tối đa tình trạng tái nghiện
Giải trình, làm rõ ý kiến của các đại biểu, Đại tướng Lương Tam Quang, Bộ trưởng Bộ Công an cho rằng, mục tiêu của dự luật là hoàn thiện cơ sở pháp lý, giải quyết các vướng mắc thực tiễn, đồng thời thể chế hóa quan điểm tinh gọn bộ máy của Đảng và Nhà nước. Cụ thể, nhiệm vụ quản lý nhà nước về cai nghiện và quản lý sau cai nghiện đã được chuyển từ Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội sang Bộ Công an và hoàn thiện phân cấp, phân quyền, đảm bảo phù hợp với mô hình tổ chức chính quyền địa phương hai cấp.
Liên quan đến đề xuất áp dụng giám sát điện tử đối với người sử dụng trái phép chất ma túy và người cai nghiện tại cộng đồng, theo Bộ trưởng, ngành công nghiệp an ninh đã nghiên cứu, chế tạo thiết bị vừa có chức năng giám sát, vừa theo dõi sức khỏe.
Nếu Quốc hội thông qua các quy định về đối tượng và thẩm quyền áp dụng trong luật, Chính phủ sẽ quy định chi tiết để triển khai thiết bị này vào thực tiễn, giúp nâng cao hiệu quả quản lý.
Về vấn đề quản lý người nghiện trong thời gian chờ làm thủ tục đưa đi cai nghiện bắt buộc, cơ quan soạn thảo sẽ phối hợp chỉnh lý dự luật theo hướng bổ sung quy định quản lý tại cơ sở công lập hoặc trường giáo dưỡng.
Thẩm quyền quyết định sẽ được giao cho Trưởng Công an cấp xã, và thời gian quản lý này được tính trừ vào tổng thời gian cai nghiện bắt buộc.
Đối với thời hạn cai nghiện, Bộ trưởng Bộ Công an đề nghị giữ nguyên quy định trong dự thảo: 24 tháng đối với người cai nghiện lần đầu và 36 tháng đối với lần thứ hai trở lên.
Bộ trưởng Lương Tam Quang cho rằng quy định về khung thời gian tối thiểu - tối đa trong Luật năm 2021 đã dẫn đến việc áp dụng thiếu thống nhất và tùy nghi tại các địa phương. Hơn nữa, cơ quan y tế hiện chỉ xác định được tình trạng nghiện chứ không phân định được mức độ nặng nhẹ.
Đặc biệt, xu hướng chuyển dịch sang ma túy tổng hợp khiến người nghiện thường xuyên rơi vào trạng thái loạn thần, mất kiểm soát hành vi, gây ra nhiều vụ án đặc biệt nghiêm trọng. Do đó, cần áp dụng đầy đủ quy trình cai nghiện để hạn chế tối đa tình trạng tái nghiện.
Một nội dung nhận được nhiều sự quan tâm là quy định đưa người từ đủ 12 đến dưới 18 tuổi đi cai nghiện bắt buộc. Theo thống kê, cả nước hiện có 239 trường hợp trong độ tuổi này đang cai nghiện.
Tiếp thu ý kiến đại biểu về tính nhân văn và sự thuận tiện cho gia đình thăm nuôi, cơ quan soạn thảo sẽ nghiên cứu chỉnh lý theo hướng linh hoạt: người chưa thành niên có thể cai nghiện tại trường giáo dưỡng hoặc cơ sở cai nghiện công lập "trong trường hợp phải đủ điều kiện".
Về công tác tái hòa nhập cộng đồng, Bộ trưởng Bộ Công an cho biết trăn trở khi người sau cai nghiện gặp rất nhiều khó khăn trong tìm kiếm việc làm, dẫn đến nguy cơ tái nghiện cao.
Bộ trưởng Lương Tam Quang đề nghị Nhà nước cần có các chính sách nghiên cứu sâu hơn để hỗ trợ sinh kế, đảm bảo lao động trị liệu hiệu quả cho nhóm đối tượng này. Dự luật cũng sẽ rà soát các quy định về ưu đãi thuế, tiền thuê đất để khuyến khích tư nhân tham gia xã hội hóa công tác cai nghiện.
Bộ trưởng Bộ Công an nhấn mạnh: "Mục tiêu xây dựng luật này, chúng tôi muốn hướng tới một xã hội không có ma túy, không có người nghiện. Nếu đã nghiện thì việc cai nghiện phải thực sự hiệu quả, không để tái nghiện, nhằm bảo đảm an ninh, an toàn cho xã hội".
